بیماری آندومتریوز (ضخیم شدن دهانه رحم)

آندومتریوز یا ضخیم شدن دهانه رحم اختلالی غالباً دردناک است که در اثر آن بافت پوشش دهنده داخل رحم یا آندومتر خارج از رحم رشد می‌کند. آندومتریوز عموماً تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و بافت پوشش دهنده لگن را درگیر می‌کند. بافت آندومتر به ندرت در خارج از اندام‌های لگن گسترش می‌یابد. آندومتریوز با درد به ویژه در دوران قاعدگی همراه است. مشکلات باروری نیز از نتایج آندومتریوز است. خوشبختانه درمان‌های موثری برای این عارضه وجود دارد.

آندومتریوز چیست؟

عارضه آندومتریوز به بافت خارج از رحم آندومتر اجازه می‌دهد که به عملکرد عادی خود ادامه دهد. این بافت اضافی ضخیم می‌شود، متلاشی می‌شود و با هر دوره قاعدگی خونریزی می‌کند. اما این بافت اضافی قادر به خروج از بدن نیست و به همین دلیل گیر می‌افتد. اگر آندومتریوز تخمدان‌ها را نیز درگیر کند، ممکن است یک کیست به نام آندومتریوما شکل بگیرد. این بافت اطرافی تحریک می‌شود و در نهایت بافت همبند و چسبندگی ایجاد می‌کند. بافت همبند به معنای نوارهای بافتی فیبری غیرطبیعی است که باعث می‌شود اندام‌ها و بافت‌های لگنی به هم بچسبند.

علائم آندومتریوز

نشانه‌ها و علائم آندومتریوز عبارت است از:

• پریودهای دردناک (دیسمنوره): انقباض و درد لگن قبل از عادت ماهانه شروع می‌شود و تا چند روز ادامه دارد. بیمار از کمر درد و درد شکمی نیز رنج می‌برد.
• آمیزش دردناک: بیمار هنگام رابطه جنسی یا پس از مقاربت دچار درد می‌شود. نزدیکی دردناک یکی از علائم شایع آندومتریوز است.
• ادرار یا دفع دردناک: این علائم عموماً در طول عادت ماهانه تجربه می‌شود.
• خونریزی شدید: قاعدگی‌ها هر چند وقت یکبار توان با خونریزی شدید می‌شود یا لکه‌بینی و خونریزی بین دو قاعدگی رخ می‌دهد.
• ناباروری: آندومتریوز نخستین تشخیصی است که در بانوان در جستجوی درمان ناباروری داده می‌شود.
• دیگر علائم: خستگی مزمن، اسهال، یبوست، نفخ یا حالت تهوع به ویژه در دوران قاعدگی از علائم آندومتریوز به شمار می‌آید.

علل آندومتریوز چیست؟

بعضی از عوامل موجود برای ایجاد آندومتریوز عبارتند از:

1. قاعدگی بازگشتی: در این حالت، خون قاعدگی که شامل سلول‌های آندومتر است، به جای خروج از بدن، به لوله‌های فالوپ عقب برمی‌گردد. سپس این سلول‌های آندومتر به دیواره‌های لگن و سطوح دیگر لگن متصل شده و در آنجا رشد کرده و باعث خونریزی در زمان قاعدگی می‌شود.

2. تبدیل سلول‌های صفاقی: برخی متخصصین بر اساس نظریه القاء، معتقدند که هورمون‌ها یا عوامل ایمنی می‌توانند سلول‌های صفاقی را به سلول‌های آندومتر تبدیل کنند.

3. تبدیل سلول‌های جنینی: هورمون‌هایی مانند استروژن می‌توانند سلول‌های بنیادی را در دوران بلوغ به ایمپلنت‌های سلول‌های آندومتر تبدیل کنند.

4. لانه‌گزینی اسکار (جای زخم) جراحی: سلول‌های آندومتر پس از جراحی‌هایی مانند هیسترکتومی (برداشتن رحم) یا سزارین، به برش جراحی متصل می‌شوند.

5. انتقال سلول‌های آندومتر: رگ‌های خونی یا سیستم لنفاوی می‌توانند سلول‌های آندومتر را به مناطق دیگر بدن منتقل کنند.

6. اختلال سیستم ایمنی: احتمالاً مشکلاتی در سیستم ایمنی بدن مانع شناخت و نابودی بافت آندومتر رشد کننده در خارج از رحم را می‌شوند.

عوامل پر خطر در ابتلا به آندومتریوز

عامل‌های خطر زیر احتمال ابتلا به  آندومتریوز را افزایش می‌دهد:

• زایمان نداشتن
• شروع شدن عادت ماهانه از سن پایین
• یائسگی در سن بالا
• کم بودن فاصله بین پریودها، برای مثال کمتر از 27 روز
• بالا بودن میزان استروژن در بدن یا استروژن یا تولید بیش از حد استروژن به مدت طولانی در بدن
• پایین بودن شاخص توده بدنی
• مبتلا بودن یک یا چند نفر از وابستگان (مادر، خواهر یا خاله) به آندومتریوز
• ابتلا به هر عارضه‌ای که از خروج خون قاعدگی از بدن جلوگیری کند.
• ناهنجاری‌های رحمی

عوارض ناشی از آندومتریوز

از جمله عوارض شایع آندومتریوز به شرح زیر می باشد:

 ناباروری

آندومتریوز یک وضعیت پزشکی است که می‌تواند به مسدود شدن لوله‌های فالوپ، جلوگیری از رسیدن اسپرم به تخمک و لقاح، و یا آسیب دیدن تخمک یا اسپرم منجر شود و بر باروری تأثیرگذار باشد. با این حال، بسیاری از زنان دچار آندومتریوز خفیف تا متوسط می‌توانند به طور طبیعی باردار شوند و حاملگی را تجربه کنند. برخی از متخصصان زنان ممکن است به زنان دچار آندومتریوز توصیه کنند که بارداری را به تعویق بیاندازند، زیرا این وضعیت ممکن است به مرور زمان تشدید شود.

سرطان تخمدان

سرطان تخمدان در میان بانوان دچار آندومتریوز شیوعی بالاتر از انتظار دارد. اما احتمال کلی ابتلا به این سرطان در مراحل اولیه پایین است.

راه های تشخیص آندومتریوز

متخصص زنان و زایمان برای تشخیص آندومتریوز و دیگر عارضه‌های مولد درد لگن از بیمار می‌خواهد تا علائم، از قبیل محل درد و زمان بروز آن، را توصیف کند. آزمایش‌های زیر برای تایید نتایج معاینه انجام می‌شود.

معاینه لگن

متخصص زنان و زایمان ناحیه‌های لگن را برای بررسی وجود ناهنجاری‌هایی مانند کیست روی اندام‌های تناسلی یا جای زخم و اسکار عقب رحم با دست معاینه و لمس می‌کند. لمس ناحیه‌های کوچک آندومتریوز غالباً ممکن نیست، مگر آن که کیست ایجاد شده باشد.

سونوگرافی ترانس واژینال

در این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تهیه تصاویری از داخل بدن استفاده می‌شود. برای به دست آوردن این تصاویر دستگاهی به نام دگرساز یا ترانسدوکتر یا روی شکم حرکت داده می‌شود یا وارد واژن (سونوگرافی ترانس واژینال) می‌شود.

لاپاراسکوپی

برای درمان آندومتریوز ابتدا درمان دارویی امتحان می‌شود. اما برای این که پزشک از وجود آندومتریوز مطمئن شود، با استفاده از عمل جراحی لاپاراسکوپی داخل شکم را برای وجود نشانه‌های آندومتریوز بررسی می‌کند.

درمان آندومتریوز

آندومتریوز معمولاً با دارو یا جراحی درمان می‌شود. روش درمان با توجه به شدت نشانه‌ها و علائم و تمایل بیمار برای باردار شدن انتخاب می‌شود.

دارو

متخصص توصیه می‌کند که مسکن‌های غیرتجویزی مانند داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)، ایبوپروفن (ادویل، مورتین IB و اقلام مشابه) یا ناپروکسین (الیو و اقلام مشابه) برای تسکین انقباض‌های دردناک قاعدگی مصرف شود.

هورمون درمانی

هورمون‌های مکمل ممکن است به کاهش یا کاملاً آرام کردن درد آندومتریوز کمک کنند. این هورمون‌ها می‌توانند رشد بافت آندومتر را کند کرده و از لانه گزینی جدید بافت آندومتر جلوگیری کنند.

هورمون‌ درمانی‌های مورد استفاده برای آندومتریوز شامل موارد زیر می‌شود:

• ضدبارداری‌های هورمونی: این شامل قرص‌ها، پچ‌ها و حلقه‌های واژینال ضد بارداری است که به کنترل هورمون‌های مسئول انباشته شدن ماهانه بافت آندومتر کمک می‌کند.
• آنتاگونیست‌ها و آگونیست‌های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (Gn-RH): این داروها تولید هورمون‌های تحریک کننده تخمدان را مسدود می‌کنند، میزان استروژن را کاهش می‌دهند و از قاعدگی جلوگیری می‌کنند. بافت آندومتر با مصرف این دارو کوچک می‌شود و اثرهای جانبی یائسگی مانند گرگرفتگی، خشکی واژن و تحلیل و پوکی استخوان کاهش می‌یابد.
• درمان با پروژستین: این نوع درمان شامل استفاده از ضدبارداری‌های تمام پروژستینی مانند دستگاه داخل رحمی (میرنا)، ایمپلنت‌های ضدبارداری یا آمپول‌های ضدبارداری (دپو ـ پروورا) است که عادت ماهانه را متوقف می‌کند و از رشد ایمپلنت‌های آندومتر جلوگیری می‌کند.
• دانازول: این دارو با انسداد تولید هورمون‌های محرک تخمدان از رشد آندومتر جلوگیری می‌کند. این باعث متوقف شدن قاعدگی و تسکین علائم آندومتریوز می‌شود.

جراحی محافظه‌ کارانه

چنانچه بیمار دچار آندومتریوز قصد باردار شدن داشته باشد، ممکن است متخصص پیشنهاد دهد که آندومتریوز تا حد امکان با عمل جراحی برداشته شود و رحم و تخمدان‌ها نگه داشته شود (جراحی محافظه کارانه یا نگهدارنده) تا احتمال بارداری افزایش یابد. متخصص زنان و زایمان این عمل را به شیوه لاپاراسکوپی یا در موارد گسترده‌تر به روش جراحی باز و قدیمی شکم انجام می‌دهد.

بارداری به کمک تکنولوژی

روش‌های بارداری به کمک تکنولوژی‌ مانند لقاح مصنوعی گاهی به جراحی‌های محافظه‌کارانه ترجیح داده می‌شود. چنانچه جراحی محافظه کارانه موفقیت آمیز نباشد، متخصص زنان و زایمان غالباً یکی از این روش‌های پیشرفته را توصیه می‌کند.

هیسترکتومی

در موارد شدید آندومتریوز جراحی برای برداشتن رحم و دهانه رحم (هیسترکتومی کامل) و هر دو تخمدان بهترین درمان خواهد بود. البته هیسترکتومی به تنهایی کافی نیست، ممکن است استروژن ترشح شده توسط تخمدان‌ها آندومتریوز باقیمانده را تحریک کند و موجب استمرار درد شود.