دهانه رحم کوتاه (نارسایی سرویکس)در بارداری:علل، عوارض و درمان

در طول دوران بارداری، دهانه رحم یک تونل بسته و مسدود بین رحم و واژن است. قبل یا در حین زایمان، دهانه رحم کشیده و پهن می‌شود (افاسمان). در هفته 24 بارداری، متوسط سایز دهانه رحم حدود 35 میلی متر است. یک دهانه رحم کوتاه دارای طولی کمتر از 25 میلی‌متر است. زنان با دهانه رحم کوتاه ممکن است حاملگی پر خطری داشته باشند.

دهانه رحم چیست؟

دهانه رحم بازشدگی به طرف رحم است که در بالای واژن (مجرای زایمان) قرار گرفته است. دهانه رحم باز، کوتاه، نرم و نازک‌تر می‌شود و کودک می‌تواند از آن عبور کند.

عواملی که بر طول دهانه رحم تاثیر می‌گذارند

• داشتن یک رحم بیش از حد بزرگ (کشیده یا متورم)
• مشکلات ناشی از خونریزی در دوران بارداری یا التهاب رحم
• عفونت
• نارسایی دهانه رحم

دهانه رحم کوتاه چیست؟

دهانه رحم کوتاه به معنی کوتاه‌تر بودن از حد نرمال طول دهانه رحم (گردن رحم نیز نامیده می‌شود) است. ممکن است در حین یک سونوگرافی که به عنوان بخشی از مراقبت‌های معمول دوران بارداری انجام می‌دهید، متوجه شوید که دهانه رحمتان کوتاه است.

کنترل دهانه رحم کوتاه یک آزمایش معمول بارداری نیست. پزشک احتمالا طول دهانه رحم را کنترل نمی‌کند مگر اینکه:

• دلیلی برای مشکوک شدن به کوتاه بودن آن وجود داشته باشد.
• نشانه‌هایی از زایمان زودرس وجود داشته باشد. این زایمان بسیار زود و قبل از هفته 37 حاملگی رخ می‌دهد.
• عوامل خطر زایمان زودرس وجود داشته باشد برای مثال در گذشته سابقه‌ی زایمان زودرس داشته‌اید یا این شرایط قبلاً در اعضای خانواده‌تان مشاهده شده باشد.

در صورتی که پزشک فکر کند که دهانه رحم کوتاه دارید ممکن است به طور منظم با سونوگرافی وضعیت شما را کنترل کند. اگر دهانه رحم کوتاهی داشته باشید، احتمال زایمان زودرس 1 به 2 (50 درصد) خواهد بود.

اگر دهانه رحم کوتاه باشد و تنها یک فرزند را باردار باشید، ممکن است پزشک این درمان‌ها را برای افزایش مدت زمان بارداری توصیه کند:

• سرکلاژ 
• پروژسترون واژینال: پروژسترون هورمونی است که به بدن برای آمادگی جهت بارداری کمک می‌کند. این هورمون تنها در صورتی که دهانه رحمتان کوتاه باشد و یک فرزند باردار باشید ممکن است به جلوگیری از زایمان زودرس کمک کند. از قبل از هفته ۲۴ بارداری یا پس از آن باید هر روز آن را در واژن خود قرار دید و استفاده از آن را قبل از هفته 37 متوقف خواهید کرد.

دهانه رحم کوتاه چگونه درمان می‌شود؟

اگر بارداری اول شماست یا هرگز زایمان زودرس نداشته‌اید، داشتن رحم کوتاه ممکن است تغییری در روش باروری شما ایجاد نکند. اما اگر دهانه رحم شما بسیار کوتاه است، به عنوان مثال 20 میلی‌متر یا کمتر، پزشک ممکن است داروهایی را برای پیشگیری از زایمان زودرس توصیه کند.

اگر قبلاً زایمان زودرس داشته‌اید، ممکن است در حال حاضر داروهایی مانند پروژسترون مصرف کنید. در این صورت، پزشک احتمالاً در نظر خواهد گرفت که برای مقابله با مشکل کوتاهی دهانه رحم و پیشگیری از زایمان زودرس، روش‌های درمانی دیگری مانند سرکلاژ را توصیه کند.

اگر متوجه شدید که در معرض خطر زایمان زودرس هستید، بهتر است اطلاعاتی در مورد نشانه‌های زایمان زودرس و اقداماتی که باید انجام دهید، کسب کنید.

نارسایی دهانه رحم چیست؟

نارسایی دهانه رحم (که دهانه رحم نا کارآمد نیز نامیده می‌شود) به معنی باز شدن (گشاد شدن) زود هنگام دهانه رحم در طول بارداری است که معمولا بدون درد یا انقباضات است. انقباضات زمانی رخ می‌دهند که عضلات رحم سفت شده و سپس شل می‌گردند. این عمل به خارج شدن فرزند از رحم در طول زایمان کمک می‌کند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر نارسایی دهانه رحم هستند؟

در شرایط زیر، بیشتر در معرض ابتلا به این مشکل خواهید بود:

• عملی مانند بیوپسی مخروطی یا عمل الکتروسرجیکال با لوپ داشته‌اید.
• دهانه رحم در زایمان قبلی یا در اثر اتساع و کورتاژ آسیب‌دیده باشد.
• یک یا چند سقط جنین بدون علت مشخص در سه ماهه دوم بارداری داشته‌اید.
• در بارداری قبلی دچار نارسایی دهانه رحم بوده‌اید.
• یک یا چند زایمان زودرس خود به خودی داشته‌اید.
• ناهنجاری رحم داشته باشید. (مانند رحم دو شاخ)
• هنگامی که مادرتان شما را باردار بوده است از داروی دی اتیل استیل بسترول استفاده کرده باشد.

چگونه می‌توانم متوجه شوم که نارسایی دهانه رحم دارم؟

ممکن است هیچگونه علائمی نداشته باشید. یا پس از هفته‌های 14 تا 20 بارداری علائم خفیفی داشته باشید، از جمله:

• فشار لگنی
• دردی مانند دل درد قبل از قاعدگی
• کمر درد
• افزایش حجم و رطوبت ترشحات واژن
• ترشحات واژن که از رنگ شفاف، سفید یا زرد به رنگ قهوه‌ای یا مایل به زرد تغییر کرده است.
• لکه بینی (خونریزی خفیف واژن)

همچنان روش مناسبی برای بررسی نارسایی دهانه رحم وجود ندارد، ما اگر در خطر ابتلا به این وضعیت هستید، ممکن است پزشک انجام منظم سونوگرافی از راه واژن را از هفته ۱۶ توصیه کند تا طول سرویکس رحم را اندازه گرفته و نشانه‌های افاسمان زود هنگام را کنترل کند.

این غربالگری معمولاً هر دو هفته یک بار و تا هفته ۲۳ بارداری انجام می‌شود. اگر پزشک متوجه تغییرات قابل توجهی مانند کوتاه‌‌تر از ۲۵ میلی‌متر بودن دهانه رحم شود، در این صورت بیشتر در معرض خطر زایمان زودرس هستید و ممکن است درمان‌هایی برایتان انجام شود.

نارسایی دهانه رحم چگونه کنترل می‌شود؟

اگر سونوگرافی نشان دهد که سرویکس رحم کوتاه‌تر از 25 میلی‌متر است، این نشان می‌دهد که شما در حدود 24 هفته بارداری هستید و عوامل خطر دیگری برای نارسایی دهانه رحم وجود دارند، احتمالاً پزشک به شما توصیه می‌کند که سرکلاژ را برای کاهش احتمال زایمان زودرس انجام دهید.

سرکلاژ یک روش است که در آن از نخ بخیه برای تقویت دهانه رحم و کمک به بسته نگه داشتن آن به دور دهانه رحم استفاده می‌شود. این عمل معمولاً به صورت سرپایی و با استفاده از بی‌حسی نخاعی انجام می‌شود. پس از انجام این عمل، به شما توصیه می‌شود که چند روز استراحت کنید و ممکن است در طول این زمان خونریزی خفیف یا دل دردی را تجربه کنید. همچنین باید برای مدتی یا احتمالاً تا آخر بارداری از انجام رابطه جنسی پرهیز کنید.

برخی از زنان ممکن است برای انجام سرکلاژ از راه شکم مناسب باشند. در این روش، برخلاف دیگر سرکلاژها که از طریق واژن انجام می‌شوند و در بدن زخمی به جا نمی‌گذارند، نیاز به عمل جراحی شکم دارد.

سرکلاژ از راه شکم می‌تواند بین دو بارداری یا در موارد نادر در اوایل سه ماهه اول، قبل از هفته 12 انجام شود. این یک عمل جراحی اساسی است و معمولاً نیاز به ایجاد یک برش بزرگ در شکم، شبیه به سزارین و همچنین یک دوره بستری در بیمارستان دارد. اگر قبل از بارداری، قصد سرکلاژ از راه شکم را داده باشید، ممکن است بتوان آن را از طریق لاپاراسکوپی یا جراحی رباتیک که دوره بهبودی کوتاه‌تری به همراه دارد، انجام داد.

اگر سرکلاژ از راه شکم را انجام داده‌اید، باید زایمان سزارین انجام دهید (این نوع سرکلاژ به طور دائم باقی می‌ماند، به طوری که کودک نمی‌تواند از طریق واژن متولد شود). خوشبختانه بیشتر از 80 درصد از زنانی که سرکلاژ از راه شکم را انجام داده‌اند در هفته 35 یا پس از آن زایمان کرده‌اند.

زنانی که در گذشته زایمان زودرس خود به خودی داشته‌اند نیز باید برای کاهش خطر وقوع مجدد آن پروژسترون اضافی مصرف کنند. بیشتر پزشکان تزریق هفتگی پروژسترون را از هفته 16 و تا هفته 26 توصیه می‌کنند. یک روش جایگزین، استفاده روزانه از پروژسترون است که می‌توان از طریق واژن وارد کرد. با انجام سرکلاژ به طور منظم ممکن است پزشک بررسی سرویکس رحم را به منظور کنترل نشانه‌هایی از تغییرات تا زمان بیرون کشیدن بخیه‌ها که معمولاً هفته 37 است، ادامه دهد. پس از آن می‌توانید راحت باشید و منتظر آغاز زایمان شوید.

بعضی پزشکان به جای سرکلاژ، استراحت مطلق را به بیماران پیشنهاد می‌دهند. اما هیچ گواهی وجود ندارد که نشستن در رختخواب مانع از زایمان زودرس شود و در واقع ممکن است اثرات منفی داشته باشد. به جای این، ممکن است پزشک از شما بخواهد که فعالیت‌های خود را کاهش دهید، از انجام ورزش و رابطه جنسی خودداری کنید و از ایستادن طولانی مدت اجتناب کنید.

اگر شما علائم زایمان زودرس را تجربه می‌کنید و سونوگرافی نشان می‌دهد که دهانه رحم شما کوتاه است و فرزندان شما شانس زنده ماندن دارند (معمولا پس از 24 هفته)، پزشک ممکن است استروئید تجویز کند. استروئیدها در ترکیب با سایر داروها می‌توانند زایمان زودرس را متوقف کرده و به رشد سریع‌تر ریه‌های کودک کمک کنند.