صرع اختلالی مزمن یا گروهی از اختلال‌ها است که مشخصه اصلی آن تشنج مکرر و غیرقابل پیش‌بینی است. تشنج نقص موقتی در عملکرد فیزیولوژیک مغز است که در اثر آن نورون‌ها تخلیه بار الکتریکی مضاعفی پیدا می‌کنند. از آنجایی که صرع عارضه‌ای مزمن است، بسیاری از بانوان تمایل دارند تا درباره صرع در دوران بارداری و اثر آن بر جنین اطلاعات بیشتری کسب کنند. خوشبختانه اکثر بانوان دچار صرع، نوزادانی سالم به دنیا می‌آورند، در واقع اگر مادر احتیاط‌های لازم را رعایت کند، احتمال متولد شدن نوزاد سالم بیش از 90 درصد خواهد بود. شکی نیست که ابتلا به صرع در دوران بارداری خطراتی را برای نوزاد دربر دارد، اما اگر مادر تحت نظر پزشک باشد، احتمال بروز عوارض به حداقل می‌رسد.
صرع و بارداری
احتمال این که ابتلا به صرع باردار شدن را دشوارتر کند، وجود دارد. در مجموع بانوان دچار صرع نسبت به دیگر بانوان فرزندان کمتری دارند. نرخ باروری در صورت ابتلا به صرع بین 25 تا 33 درصد و کمتر از میزان متوسط است. کاهش احتمال بارداری در اثر ابتلا به صرع به دلایل زیر قابل توجیه است:
- بانوان دچار صرع بیشتر مستعد ابتلا به عارضه‌هایی هستند که به ناباروری منجر می‌شود. یکی از این عارضه‌ها سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است.
- بانوان دچار صرع معمولاً پریود نامنظم دارند. نامنظم بودن قاعدگی باردار شدن را دشوارتر می‌کند.
- ابتلا به صرع احتمال تولید نشدن تخمک در سیکل ماهانه را افزایش می‌دهد. این سیکل‌ها در اصطلاح سیکل بدون تخمک‌گذاری نامیده می‌شود.
- بعضی داروهای ضدصرع میزان هورمون‌ها در تخمدان‌ها را تغییر می‌دهد. این تغییرات هورمونی عملکرد دستگاه تناسلی و باروری را مختل می‌کند.
- در صورت ابتلا به صرع احتمال بروز ناهنجاری‌های هورمونی در دوران بارداری افزایش می‌یابد.
اگر تشنج‌ها کنترل نشود، باروری کاهش می‌یابد. متخصصین معتقدند که اگر بانوان در دوران آمادگی برای تخمک‌گذاری دچار تشنج شوند، این تشنج‌ها پیام‌های شروع تخمک‌گذاری را مختل خواهد کرد.
آمادگی بانوان دچار صرع برای بارداری
گاهی اوقات، قبل از باردار شدن، نیاز است که داروهای مورد استفاده برای صرع، با توجه به توصیه‌های پزشک، تغییر کند. البته، در برخی موارد ممکن است بتوان داروهای فعلی را همچنان مصرف کرد. اگر مادر بیش از یک نوع داروی ضدصرع مصرف می‌کند، پزشک توصیه می‌کند که تعداد داروها را کاهش دهد؛ زیرا ترکیبات مختلف داروهای صرع ممکن است خطر افزایش نقص‌های مادرزادی در نوزاد را افزایش دهد، اما اگر فقط یک دارو مصرف شود، این خطر کمتر خواهد بود.
هر گونه تغییر در مصرف داروهای ضدصرع باید حداقل یک سال قبل از بارداری آغاز شود. بارداری زودتر از یک سال پس از تغییر داروها، ممکن است نوزاد را در معرض عوارض جانبی داروها قرار دهد. بنابراین، برای هر گونه تغییر در داروهای ضدصرع، حتی اگر ضرورتی برای تغییر وجود نداشته باشد، مادر باید فولیک اسید را به برنامه درمانی خود اضافه کند.
بارداری در صورت ابتلا به صرع
کنترل کردن تشنج‌ها پس از باردار شدن اهمیت مضاعفی می‌یابد، چون تشنج کردن در دوران بارداری برای سلامت نوزاد مضر است. شدت بروز عوارض احتمالی به نوع تشنج مادر دچار صرع بستگی دارد. اگر تشنج مادر جزئی باشد یا اصلاً دچار تشنج نشود، خطر برای نوزاد حداقل خواهد بود. اگر مادر صرع همراه با تشنج تونیک کلونیک (حمله بزرگ صرع) را تجربه کند، احتمال آسیب دیدن نوزاد و مادر افزایش خواهد یافت. ممکن است مادر هنگام حمله‌های صرع غش کند و زمین بخورد یا اکسیژن کافی به جنین نرسد، در این حالت احتمال آسیب دیدن نوزاد و خطر سقط یا مرده‌زایی افزایش می‌یابد.
متاسفانه بعضی از داروهای متداول برای کنترل صرع احتمال بروز نقص‌های مادرزادی مانند کوچک بودن انگشتان دست یا پا یا اسپینا بیفیدا (مهره شکاف‌دار)، لب‌شکری، نقص‌های لوله عصبی و ناهجاری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. در مجموع احتمال متولد شدن نوزادی دچار نقص مادرزادی 2 تا 3 درصد است، اما اگر مادر دچار صرع باشد، این احتمال به 4 تا 8 درصد افزایش می‌یابد.
برای کاهش احتمال نقص‌های مادرزادی، به ویژه نقص لوله عصبی که هم بر مغز و هم بر نخاع جنین اثر می‌گذارد، مادر باید قبل از تلاش برای بارداری روزانه حداقل 0.4 میلی‌گرم مکمل فولیک اسید مصرف کند.
ایمنی داروهای صرع در دوران بارداری
بانوان مبتلا به صرع همچنین می‌توانند تجربه‌ای سالم و موفق از بارداری داشته باشند. اما قبل از بارداری، ضروری است که با پزشک مشورت کنند و داروی مناسب را با کمترین میزان ممکن برای کنترل صرع مصرف کنند تا به نوزاد آسیبی وارد نشود. گاهی اوقات نوع یا میزان دارو باید تغییر کند. با این حال، مادران هرگز نباید بدون مشورت با پزشک دارو را قطع کنند و باید به طور منظم به متخصص مراجعه کنند تا از طریق مراقبت‌های ویژه، سلامتی خود و فرزندشان را تضمین کنند.
هیچ داروی ضد صرعی وجود ندارد که به طور کامل برای نوزاد بی‌خطر باشد و احتمال بروز نقص‌های مادرزادی را به صفر برساند. با این حال، برخی داروهای ضد صرع نسبت به دیگران خطرناک‌تر هستند و پزشکان در دوران بارداری این داروها را تجویز نمی‌کنند.
صرع و زایمان
بسیاری از خانم‌هایی که صرع دارند، نگران هستند که در زمان بارداری حمله صرعی داشته باشند. این نگرانی‌ها قابل درک است، زیرا در طول بارداری، متابولیسم بدن تغییر می‌کند و حجم خون بدن نیز افزایش می‌یابد. این تغییرات باعث کاهش غلظت داروهای ضدصرع در بدن می‌شود.
اگرچه بسیاری از زنان مبتلا به صرع می‌توانند زایمان طبیعی داشته باشند، اما برای این گروه احتمال انجام سزارین بیشتر است. داروهای ضدتشنج گاهی اوقات می‌توانند توانایی عضلات رحم برای انقباض را کاهش دهند و در نتیجه زایمان طبیعی ممکن نباشد و سزارین بهترین گزینه باشد. این مسائل می‌تواند برای مادران مبتلا به صرع نگران‌کننده باشد، اما آنها نباید بیش از حد نگران شوند. آگاهی از این مسائل بسیار مهم است، اما مادران باید به یاد داشته باشند که بسیاری از زنانی که صرع دارند، بارداری را موفقیت‌آمیز پشت سر می‌گذارند و فرزندان سالمی به دنیا می‌آورند. احتمال اینکه نوزاد سالم به دنیا بیاید بسیار بالا است، به ویژه اگر مادران قبل از بارداری تحت نظر پزشک باشند، توصیه‌های پزشک را رعایت کنند و به خودشان مراقبت کنند.
توصیه‌های پس از زایمان
زایمان فشار شدیدی به بدن وارد می‌کند و سلامت مادر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. بر اساس پژوهش‌های انجام شده احتمال این که مادران دچار صرع دو روز پس از زایمان دچار حمله تشنج شوند، وجود دارد. این مورد با توجه به عامل‌های زیر توضیح داده می‌شود:
- کمبود خواب
- تنفس سریع و عمیق (هایپرونتیلاسیون)
- استرس
- درد بدنی
- مصرف نکردن دارو
مادر باید به خوبی استراحت کند، استرس نداشته باشد و داروها را طبق دستور پزشک مصرف کند. کمک گرفتن از خانواده و دوستان یا ماما نیز در کاهش استرس موثر است.
شیردهی و صرع
متخصصین معمولاً مادران دچار صرع را تشویق به شیردهی به نوزاد می‌کنند، چون مکیدن شیر سینه توسط نوزاد مزایای بی‌شماری دارد. درهر حال همواره قبل از شروع شیردهی باید با متخصص مشورت کرد تا مزایای شیردهی را با عوارض احتمالی مصرف داروی ضدتشنج مقایسه کند و تصمیم نهایی بر اساس نظر تخصصی اتخاذ شود.