عدم تخمک گذاری در زنان: علت، علائم و درمان

تخمک‌‌گذاری مرحله‌ای از سیکل ماهانه است که تمام بانوان آن را پس از بلوغ هر ماه تجربه می‌کنند. در این مرحله یکی از تخمدان‌ها تخمک بالغی را برای لقاح آزاد می‎کند تا شانس بارداری در صورت نزدیکی موفقیت آمیز افزایش یابد. تخمک گذاری در دوران بارداری و مراحل قاعدگی قطع می‌شود، اما برخی بانوان در وضعیت‌های دیگر با عدم تخمک گذاری یا تخمک گذاری نامنظم روبرو می‌شوند.

علائم

تخمک‌گذاری نامنظم یا عدم تخمک‌گذاری ممکن است در شرایط زیر رخ دهد:

1. قطعی کامل دوره‌ی ماهانه و تست بارداری منفی
2. فاصله‌ی بیش از 35 روز بین دوره‌های قاعدگی
3. لکه‌بینی شدید و قاعدگی نامنظم
4. برخی از زنان با دوره‌ی قاعدگی منظم ممکن است با مشکلات عدم تخمک‌گذاری مواجه شوند، اگرچه این موضوع نادر است.

علل

تولید مثل تحت کنترل سیستمی است که هیپوتالاموس، غده هیپوفیز، تخمدان‌ها و غدد دیگری چون غدد فوق کلیوی و غده تیروئید را دربرمی‌گیرد. مشکلات تخمک‌گذاری (مربوط به آزاد شدن تخمک) زمانی مشاهده می‌شود که یک بخش از این سیستم به خوبی عمل نکند. برای مثال شرایط زیر منجر به عدم تخمک گذاری یا کاهش آن می‌شود:

• هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده گنادوتروپین ترشح نمی‌کند. این هورمون غده هیپوفیز را به تولید هورمون‌هایی تحریک می‌کند که تخمدان‌ها را به فعالیت وامی‌دارد و تخمک‌گذاری را القاء می‌کند.
• غده هیپوفیز مقدار بسیار کمی از هورمون لوتئینه کننده یا هورمون تحریک کننده فولیکول تولید می‌کند.
• تخمدان‌ها استروژن بسیار کمی آزاد می‌کنند.
• غده هیپوفیز مقدار زیادی پرولاکتین ترشح می‌کند. پرولاکتین بالا باعث پاین آمدن سطح هورمون‌های القا کننده تخمک گذاری می‌شود.
• غدد دیگر به خوبی عمل نمی‌کنند. برای مثال غدد فوق کلیوی بیش ازحد هورمون‌های مردانه‌ای مانند تستوسترون تولید می‌کند یا غدد تیروئید هورمون‌های تیروئید بسیار زیاد یا بسیار کمی آزاد می‌کنند که وظیفه متعادل نگه داشتن غده هیپوفیز و تخمدان‌ها را به عهده دارند.

مشکلات مربوط به تخمک گذاری از اختلال‌های متعددی نشأت می‌گیرد که شایع‌ترین آن سندرم تخمدان پلی کیستیک است:

• سندرم تخمدان پلی کیستیک: سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولاً با اضافه وزن و تولید بیش از حد هورمون‌های مردانه توسط تخمدان‌ها همراه است.

دیگر علل عدم تخمک‌گذاری عبارت است از:

• دیابت
• چاقی
• ورزش کردن شدید
• مصرف بعضی داروها مانند استروژن‌ها، ضدافسردگی‌ها و پروژستین‌ها
• کاهش وزن
• اضطراب و فشار روحی

گاهی اوقات یائسگی زودرس علت عدم تخمک گذاری است، در این حال منبع تخمک‌ها در سنین پایین‌تر به اتمام می‌رسد. مشکل مربوط به تخمک گذاری غالباً منجر به ناباوری در بانوانی می‌شود که قاعدگی نامنظم دارند یا خونریزی ماهیانه‌شان قطع (آمنوره) شده است. در موارد معدودی نیزعدم تخمک‌گذاری منجر به ناباروری بانوانی می‌شود که قاعدگی منظم دارند، اما با هیچ یک از علائم قبل از پریود مانند دردناکی و حساسیت سینه، ورم کردن پایین شکم و تغییرات خلق و خو یا دمدمی مزاجی روبرو نمی‌شوند.

تشخیص

برای تعیین انجام شدن تخمک‌گذاری یا زمان آن، پزشکان از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. یکی از روش‌های معمول، اندازه‌گیری روزانه دمای بدن است. بیمار می‌تواند هر روز در حالت استراحت (دمای پایه بدن) دمای بدن خود را اندازه‌گیری کند. برای این منظور، می‌توان از دماسنج مخصوص بانوانی که سعی دارند باردار شوند، استفاده کرد. در صورتی که دماسنج مخصوص در دسترس نباشد، می‌توان از دماسنج جیوه‌ای استفاده کرد. دماسنج الکترونیک دقت بیشتری دارد.

زمان بهترین اندازه‌گیری دمای بدن، بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب است. اگر دمای پایه بدن کاهش پیدا کند، این نشانگر قریب الوقوع بودن تخمک‌گذاری است. اگر دمای بدن بیشتر از نیم درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا کند، این معمولاً نشانگر انجام شدن تخمک‌گذاری است. این روش، برای بسیاری از بانوان ناراحت‌کننده یا اضطراب‌آور است و درجه اطمینان یا دقت بالایی ندارد. در بهترین حالت، تخمک‌گذاری را به فاصله دو روز پیش‌بینی می‌کند.

روش دیگری که پزشکان می‌توانند برای تشخیص تخمک‌گذاری استفاده کنند، استفاده از کیت تخمک‌گذاری خانگی است. این کیت‌ها قادرند هورمون لوتئینه را در ادرار 24 تا 36 ساعت قبل از تخمک‌گذاری نشان دهند. برخی از این کیت‌ها علاوه بر هورمون لوتئینه، فراورده‌های فرعی استروژن را نیز اندازه‌گیری می‌کنند تا نتایج دقیق‌تری ارائه دهند و ادرار چند روز متوالی آزمایش می‌شود.

روش دیگری که پزشکان می‌توانند برای تعیین انجام شدن تخمک‌گذاری یا زمان آن استفاده کنند، اولتراسونوگرافی است. این روش با استفاده از امواج صوتی، تصویر سازی از درون رحم و تخمدان‌ها ارائه می‌دهد و قادر است تخمک‌گذاری را تشخیص دهد.

آزمایش خون یا ادرار نیز می‌تواند برای تعیین تخمک‌گذاری استفاده شود. میزان پروژسترون، استروژن و هورمون‌های دیگر در خون یا ادرار اندازه‌گیری می‌شوند تا تخمک‌گذاری را تشخیص دهند.

یکی از روش‌های دقیق‌تر برای تشخیص تخمک‌گذاری، استفاده از کیت تخمک‌گذاری خانگی است. این کیت‌ها قادرند افزایش هورمون لوتئینه کننده در ادرار را 24 تا 36 ساعت قبل از تخمک‌گذاری نشان دهند. برخی از این کیت‌ها، فراورده‌های فرعی استروژن را نیز اندازه‌گیری می‌کنند تا نتایج دقیق‌تری ارائه دهند. این روش، با انجام آزمایش ادرار چند روز متوالی، می‌تواند نتایج قابل اطمینانی را به دست آورد.

پزشکان می‌توانند با استفاده از روش‌های متعددی از قبیل اولتراسونوگرافی، اندازه‌گیری میزان پروژسترون خون یا آب دهان یا میزان یکی از فراورده‌های فرعی پروژستروژن در ادرار، انجام شدن یا نشدن تخمک‌گذاری و زمان آن را تعیین کنند. افزایش مقادیر مذکور، نشانگر انجام شدن تخمک‌گذاری است.

علاوه بر این، پزشکان می‌توانند آزمایش‌های دیگری را برای بررسی اختلال‌هایی که به مشکلات تخمک‌گذاری منجر می‌شوند، انجام دهند. به عنوان مثال، با اندازه‌گیری سطح تستوسترون در خون، می‌توان به سادگی سندرم تخمدان پلی کیستیک را تشخیص داد.

درمان

داروهایی مانند کلومیفن، بازدارنده‌های آروماتاز یا گنادوتروپین انسانی برای تحریک تخمک گذاری تجویز می‌شود. داروی مناسب با توجه به مشکل خاص هر بیمار انتخاب می‌شود.

درمان باروری برای عدم تخمک‌گذاری

بیشتر زنانی که با اختلال تخمک‌گذاری مواجه هستند، به متخصص زنان و زایمان مراجعه کرده و داروهای خوراکی برای درمان این مشکل تجویز می‌شود. این داروها با هدف افزایش میزان هورمون‌های FSH (هورمون محرک فولیکول) و LH (هورمون لوتئینیزه) در غده هیپوفیز تجویز می‌شوند تا تخمدان‌ها را به تولید فولیکول تحریک کنند و در نتیجه تخمک‌گذاری انجام شود. مطالعات متعدد نشان می‌دهد که تخمک‌گذاری زنان بیشتری که از کلومیفن استفاده می‌کنند، پس از مدتی منظم می‌شود و بعد از سه تا شش دوره درمان، باردار می‌شوند. اگر زن پس از سه دوره مصرف کلومیفن همچنان تخمک‌گذاری نداشته باشد یا باردار نشود، نیاز به معاینه و بررسی بیشتر دارد.

بارداری با وجود اختلال‌های تخمک‌گذاری

اختلال‌های تخمک گذاری شایع‌ترین و قابل درمان‌ترین علت ناباروری است، البته تمام بانوان بلافاصله بادار نمی‌شوند. دکتر سمامی به زوج‌ها توصیه می‌کنند تا از علل احتمالی ناباروری و مزایای مراجعه به متخصص باروری و درمان توسط ایشان آگاه شوند. اکثر بیماران بر اختلال‌های تخمک‌گذاری غلبه می‌کنند و در نهایت موفق می‌شوند لذت مادر شدن را تجربه کنند.