همه چیز درباره ایدز و بارداری

سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS) یک بیماری ناشی از ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) است. ویروس HIV ممکن است در دوران جنینی یا در حین تولد و حتی بعد از تولد و از طریق شیردهی، از مادر به کودک منتقل شود. به این شکل از انتقال ویروس، انتقال پیرازایشی یا پریناتال گفته می‌شود. انتقال پریناتال، شایع‌ترین راه ابتلای کودکان به ویروس HIV است.

HIV یا ایدز چیست؟

HIV یک ویروس است که باعث ابتلا به بیماری AIDS یا ایدز می‌شود. افراد ممکن است ویروس HIV را در بدن خود داشته باشند اما به بیماری ایدز مبتلا نشوند. افرادی که به ویروس HIV مبتلا هستند ممکن است تا 10 سال یا حتی بیشتر، به بیماری ایدز مبتلا نشوند. اما افراد مبتلا به HIV می‌توانند ویروس را از طریق خون، اسپرم یا ترشحات واژینال که با غشای مخاطی یا زخم‌های پوستی تماس پیدا می‌کند، به دیگران منتقل کنند. افراد مبتلا به ایدز دچار نقص سیستم ایمنی بدن می‌شوند و بدن آن‌ها نمی‌تواند با بیماری‌ها مبارزه کند. بنابراین، این افراد بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به برخی انواع سرطان و دیگر بیماری‌های خطرناک و کشنده هستند.

عوامل خطر برای انتقال ویروس ایدز به کودک در دوران بارداری چه هستند؟

عواملی که احتمال انتقال ویروس ایدز به جنین را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• سیگار کشیدن
• سوءاستفاده از مواد
• کمبود ویتامین A
• سوءتغذیه
• عفونت‌هایی مانند بیماری‌های مقاربتی
• مرحله‌ی پیشرفت HIV از جمله میزان وجود ویروس در خون
• عوامل مربوط به شرایط زایمان
• شیردهی

آیا تمامی زنان باردار باید تست ایدز بدهند؟ این تست چگونه انجام می‌شود؟

زنانی که قصد باردار شدن یا به تازگی باردار شده‌اند، باید حتماً در اولین فرصت ممکن تست ایدز بدهند. همسران آن‌ها نیز باید این تست را انجام دهند. تمام زنان بالغی که ممکن است به نحوی در معرض ویروس ایدز باشند، قبل از بارداری باید تست ابتلا به ایدز را بدهند. اگر زنانی پیش از بارداری این تست را انجام نداده‌اند، بهتر است با پزشک مشورت کنند و این آزمایش را به صورت داوطلبانه انجام دهند. در صورتی که زنان در طول دوران بارداری این تست را انجام نداده‌اند، باید در حین زایمان و به دنیا آمدن کودک از طریق آزمایش‌های سریع که ظرف کمتر از یک ساعت نتیجه‌ی آن مشخص می‌شود، غربالگری شوند. این کار می‌تواند به مراقبت‌های پیشگیرانه و درمان‌های لازم برای کودک منجر شود. تست ایدز با آزمایش خون انجام می‌شود. پزشک ممکن است شخصاً تست ایدز و مشاوره‌ی مخصوص به آن را انجام دهد و یا شخص را به یک مرکز دیگر ارجاع دهد. همچنین با استفاده از سیستم تست خانگی HIV می‌توان تست ایدز را با یک کیت قابل‌حمل در خانه انجام داد.

ایدز چه تأثیری بر بارداری من دارد؟

در اغلب موارد، ویروس HIV نمی‌تواند از طریق جفت از مادر به کودک منتقل شود. اگر مادر از جنبه‌های دیگر، سالم باشد، جفت او به خوبی از جنین در حال شکل‌گیری مراقبت می‌کند. عواملی که می‌توانند قابلیت حفاظت جفت از جنین را کاهش دهند، عبارتند از عفونت رحم عفونت HIV که اخیراً رخ داده، سوءتغذیه و عفونت بسیار شدید HIV.

با وجود ابتلای مادر به ایدز، نیازی به مراجعه‌ی بیشتر به پزشک در حین بارداری نیست، مگر آنکه مشکل یا عارضه‌ای بروز کند. مراقبت‌های بارداری در مورد زنان باردار مبتلا به ایدز شامل مشاوره در مورد رژیم غذایی در بارداری، پیشگیری از کمبود آهن و ویتامین‌ها، پیشگیری از کاهش وزن، مداخلات درمانی لازم برای بیماری‌های مقاربتی و سایر عفونت‌ها مانند مالاریا و عفونت مجرای ادرار و عفونت‌های تنفسی می‌شود.

پزشکان باید به دقت مراقب بروز علائم ایدز و عوارض بارداری ناشی از عفونت HIV باشند. همچنین پزشکان و پرستاران باید از انجام هر گونه عمل تهاجمی مانند آمینوسنتز خودداری کنند تا از انتقال ویروس به کودک جلوگیری نمایند.

احتمال آنکه کودک من به ایدز مبتلا شود چقدر است؟

کودک ممکن است در دوران جنینی، در حین زایمان و در دوران شیردهی به ایدز مبتلا شود. در زنان بارداری که هیچ درمانی دریافت نمی‌کنند، احتمال ابتلای کودک به ایدز در دوران بارداری  25 درصد است اما با اقدام به درمان، این احتمال را می‌توان تا کمتر از2 درصد کاهش داد.

اگر من مبتلا به ایدز باشم، مراقبت‌های بارداری من چه تفاوتی خواهند داشت؟

برای زنانی که مبتلا به ایدز هستند و در حال بارداری هستند، مراقبت‌ها و درمان‌ها باید چندجانبه باشند تا بتوانند دوران بارداری خود را با موفقیت طی کرده و کودک خود را به دنیا بیاورند. این مراقبت‌ها شامل مراقبت‌های پزشکی، روانی، اجتماعی و کاربردی برای مادر باردار مبتلا به ایدز می‌شود. اگرچه پزشک و متخصص ایدز مسئول کنترل بیماری ایدز هستند، اما مادر باید از طرف مؤسسات خدمات اجتماعی حمایت شود تا بتواند مسائلی مانند مسکن، غذا، مراقبت از کودک و دیگر نیازهای مربوط به نگهداری از کودک خود را برطرف کند. همچنین، حمایت و مشاوره از طرف یک مشاور نیز برای هر دوی والدین ضروری است. در صورت وقوع سوءاستفاده از مواد مخدر در محیط خانه، نیاز به مشاوره و پشتیبانی بیشتر وجود دارد. در واقع، تیمی از پزشکان و مشاوران باید از مادر مبتلا به ایدز حمایت کنند تا بتواند بهترین حالت ممکن دوران بارداری و زایمان خود را طی کرده و از کودک خود مراقبت کند. بسیاری از این خدمات و مراقبت‌ها باید بعد از زایمان نیز ادامه یابند.

آیا درمانی برای زنان مبتلا به ایدز در حین بارداری وجود دارد؟

 به زنان باردار مبتلا به ایدز توصیه می‌شود که درمانی ترکیبی با داروهای ضدویروس HIV دریافت کنند تا از بدن خود در برابر ویروس محافظت کرده و از سوی دیگر از انتقال ویروس به کودک خود جلوگیری کنند. زیدوودین اولین داروی معتبری است که برای درمان HIV به کار می‌رود و امروزه در ترکیب با سایر داروهای ضد HIV برای پیشگیری از انتقال ایدز از مادر به کودک استفاده می‌شود. مصرف داروی ZDV باید از ابتدای سه‌ماهه دوم بارداری شروع شود و تا پایان بارداری  و زایمان، ادامه پیدا کند. برخی از عوارض جانبی این دارو عبارتند از حالت تهوع، استفراغ و کاهش گلبول‌های سفید یا قرمز خون.

بیماری ایدز چه تأثیری بر زایمان و تولد دارد؟

در صورتی که هیچ اقدام پیشگیرانه‌ای صورت نگیرد، احتمال انتقال ویروس HIV در حین زایمان بین 10 تا 20 درصد است. در صورتی که کودک در معرض مایعات یا خون آلوده به HIV قرار گیرد، احتمال ابتلای او به ویروس بیشتر خواهد بود.  پزشکان باید از انجام آمنیوتومی (پاره کردن عمدی کیسه آب برای القای زایمان)، اپیزوتومی (ایجاد شکاف در دهانه واژن) یا هر عمل دیگری  که موجب شود کودک در معرض خون مادر قرار بگیرد، اجتناب کنند. بعد از پاره شدن کیسه‌ی آب مادر، با گذشت هر یک ساعت، احتمال انتقال بیماری 2 درصد افزایش پیدا می‌کند. در صورتی که قبل از پاره شدن کیسه‌ی آب و آغاز روند طبیعی زایمان، عمل سزارین انجام شود، احتمال انتقال ویروس HIV به طور قابل ‌توجهی کاهش پیدا می‌کند. زنانی که قبل از آغاز روند زایمان، تحت درمان با هیچ دارویی قرار نگرفته‌اند، باید در حین زایمان با یکی از چندین برنامه‌ی دارودرمانی که بدین منظور وجود دارد، تحت درمان قرار گیرند. درمان دارویی می‌تواند شامل ترکیبی از ZDV و دیگر داروهای موسوم به 3TC یا نویراپین (Nevirapine) می‌شود.

آیا کودک من پس از زایمان به درمان نیاز دارد؟

کودک شما باید طی شش هفته‌ی اول پس از زایمان، تحت درمان با داروی ZDV قرار بگیرد. تنها هشت درصد از کودکانی که با داروی ZDV تحت درمان قرار می‌گیرند، به ویروس ایدز مبتلا می‌شوند این در حالی است که در صورت عدم اقدام برای درمان، احتمال ابتلا به ویروس ایدز، 25 درصد است. تا کنون هیچ عوارض جانبی شدیدی از مصرف این دارو در کودکان دیده نشده و تنها مورد قابل ‌توجه، بروز کم‌خونی پس از قطع دارو بوده است. تحقیقات انجام شده نشان داده است که کودکانی که نهایتاً HIV منفی دارند و به ویروس مبتلا نشده‌اند، در ادامه نیز به صورت عادی و سالم رشد می‌کنند.

اگر من HIV مثبت داشته باشم، می‌توانم به کودک خود شیر بدهم؟

در حدود 15 درصد از نوزادانی که از مادر مبتلا به HIV به دنیا آمده و برای 24 ماه یا بیشتر از شیر مادر تغذیه کرده‌اند، به ویروس HIV مبتلا می‌شوند. خطر ابتلا به ایدز از طریق شیردهی به عوامل زیر بستگی دارد:

• کودک انحصاراً از شیر مادر تغذیه می‌کند یا خیر
• مدت زمان شیردهی
• سلامت سینه‌های مادر
• وضعیت تغذیه و ایمنی بدن مادر

در صورتی که مادر در دوران شیردهی به ویروس HIV مبتلا شود، احتمال انتقال ویروس به کودک بیشتر خواهد بود. زنانی که مبتلا به ایدز  یا در معرض خطر آن هستند، باید برای شیردهی، از دستورات زیر پیروی کنند:

• زنانی که HIV منفی هستند یا وضعیت ابتلا به ویروس در آن‌ها مشخص نیست، باید تا 6 ماه انحصاراً از شیر خود کودک را تغذیه کنند.
• زنانی که HIV مثبت دارند و تصمیم گرفته‌اند که به کودک خود شیر جایگزین (شیر خشک) بدهند، باید در مورد چگونگی استفاده از فرمول صحیح و استفاده ایمن از شیر خشک به آن‌ها مشاوره داده شود.
• زنانی که HIV مثبت دارند و تصمیم گرفته‌اند که به کودک خود شیر بدهند، باید تا شش ماه انحصاراً از سیر خود کودک را تغذیه کنند. این زنان باید در مورد خطر بروز تغییرات در کودک در این شش ماه، درمان‌های پیشگیرانه، درمان زودهنگام  التهاب پستان یا مشکلات دهانی، برنامه‌ی از شیر گرفتن کودک و زمان مناسب برای آغاز مصرف شیر خشک، آموزش ببینند.