سندرم تخمدان چند کیستی یک اختلال پیچیده است که در آن متغیرهای ژنتیک و عوامل محیطی بسیاری با هم تعامل و ترکیب می شوند. تخمدانهای چند کیستی و خصوصیات بالینی آن، بی نظمی عملکردی در رشد و نمو فولیکولی (تخمک) می باشند که نتیجه آن عدم تخمک گذاری مزمن است. تشخیص عمدتا بر پایه شرح حال بالینی و معاینه فیزیکی می باشد. حالا شاید این سوال در ذهن شما ایجاد شود که بهترین راهکار درمان تخمدان پلی کیستیک چیست؟ چگونه می توانیم با وجود تخمدان پلی کیستیک باردار شویم؟ علائم تخمدان پلی کیستیک چیست؟ برای خواندن جواب تمامی این سوالات مقاله را تا انتها بخوانید.
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) چیست؟
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یک بیماری است که با اختلال در سطح هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون در بدن همراه است. در این بیماری، تعادل هورمونی بدن به هم می‌ریزد و بسیاری از کیست‌های کوچک به اندازه مروارید در تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند. این کیست‌ها معمولاً مایعات و تخمک‌های نابالغ را در خود جای داده و ممکن است مشکلاتی مانند ناراحتی در دوره قاعدگی، مشکلات باروری، عوارض قلبی و تغییرات در ظاهر بیمار ایجاد کنند.
علل PCOS
علل دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست، اما پزشکان بر این باورند که عدم تعادل هورمونی و عوامل ژنتیکی در بروز این بیماری نقش دارند. افرادی که مادر یا خواهری با این بیماری داشته باشند، احتمال ابتلا به آن بیشتر است. تولید بیش از حد هورمون اندروژن نیز یکی از عوامل اصلی بروز این بیماری است. این هورمون مردانه در بدن زنان تولید می‌شود و میزان آن در افراد مبتلا به PCOS معمولاً بیشتر از حد طبیعی است و ممکن است بر رشد و آزادسازی تخمک‌ها تأثیر بگذارد. همچنین، افزایش میزان هورمون انسولین نیز می‌تواند باعث افزایش سطح هورمون اندروژن در بدن شود.
علائم سندورم تخمدان پلی کیستیک
علائم PCOS معمولاً مدت کوتاهی پس از شروع قاعدگی بروز می‌یابد. نوع و شدت علائم در میان تمام بیماران یکسان نیست. قاعدگی نامنظم بارزترین علامت سندرم تخمدان پلی کیستیک است. چون کاهش هورمون جنسی زنانه علامت شاخص PCOS است، ابتلا به این عارضه باعث می‌شود که ویژگی‌های مردانه‌ای از قبیل خصوصیات زیر در بیمار ایجاد شود:
- موی زائد روی صورت، قفسه سینه، شکم، انگشت شست یا انگشتان پا
- کوچک شدن سینه
- بم شدن صدا
دیگر علائم تخمدان پلی کیستیک به شرح زیر است:
- جوش و آکنه
- افزایش وزن
- درد لگن
- اضطراب یا افسردگی
- ناباروری
مشکلات و خطرات
بانوان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک بیشتر در معرض عارضه‌های زیر هستند:
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- اضطراب و افسردگی
- آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب
- سرطان آندومتر رحم: سرطانی که در اثر ضخیم شدن بافت پوششی رحم ایجاد می‌شود.
- حمله قلبی
- دیابت
- سرطان سینه
تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک
تا به امروز هیچ آزمایش قطعی برای تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) وجود ندارد. برای تشخیص این بیماری، پزشک بر اساس سابقه پزشکی و علائم بیمار، آزمایش‌های مختلفی را انجام می‌دهد. این آزمایش‌ها به منظور تشخیص افتراقی و رد احتمال ابتلا به دیگر عارضه‌ها انجام می‌شوند. همچنین، پزشک ممکن است معاینه بالینی و معاینه لگن را برای بررسی نشانه‌های PCOS از قبیل متورم بودن تخمدان‌ها یا کلیتوریس (چوچوله) انجام دهد.
همچنین، آزمایش خون نیز معمولاً برای اندازه‌گیری میزان هورمون‌ها و بررسی موارد زیر انجام می‌شود:
1. آزمایش عملکرد تیروئید برای تعیین مقدار هورمون تیروئیدی که بدن تولید می‌کند.
2. اندازه‌گیری قند خون ناشتا.
3. آزمایش میزان لیپید برای ارزیابی مقدار کلسترول موجود در خون.
همچنین، متخصص زنان و زایمان می‌تواند از سونوگرافی واژینال استفاده کند تا تصاویر لحظه‌ای از اندام‌های دستگاه تولید مثل را مشاهده کند. در صورت وجود توده‌های موجود در تخمدان، لاپاراسکوپی لگن به عنوان یک روش جراحی ممکن است انجام شود. در این روش، متخصص یک برش کوچک در شکم ایجاد کرده و دوربین کوچکی را وارد بدن می‌کند تا بتواند توده‌های موجود در تخمدان را بررسی کند. در صورت وجود توده، نمونه‌برداری از آن جهت بررسی بیشتر انجام می‌شود.
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک
سندرم تخمدان پلی کیستیک درمان قطعی ندارد و کلیه روش‌های درمانی بر کنترل علائم و مدیریت عارضه متمرکز می‌شود تا از بروز عوارض جلوگیری شود. متخصص زنان و زایمان بهترین روش درمان را با توجه به علائم خاص هر بیمار تعیین می‌کند.
سبک زندگی
رژیم غذایی سالم و ورزش منظم به تمام بانوان دچار PCOS به ویژه بیماران دارای اضافه وزن توصیه می‌شود تا به این ترتیب قاعدگی منظم شود و میزان قند خون کاهش یابد. ابتلا به PCOS کاهش وزن را دشوار می‌کند، اما اگر بیمار موفق شود، علاوه بر لاغر شدن از مزیت کاهش هورمون‌های مردانه نیز برخوردار خواهد شد. به علاوه تخمک گذاری برخی بیماران پس از کاهش وزن به حالت طبیعی برمی‌گردد. تشخیص صحیح، تغییر در سبک زندگی و بهره‌گیری از روش‌های مختلف درمان PCOS علائم این سندرم را از بین می‌برد و از بروز عوارض جدی ناشی از آن جلوگیری می‌کند. عدم استعمال دخانیات نیز احتمال بروز بعضی از عوارض را کاهش می‌دهد.
دارو
قرص ضدبارداری برای بانوانی تجویز می‌شود که قصد باردار شدن ندارند. این قرص جوش و آکنه را نیز درمان و قاعدگی را منظم می‌کند و میزان هورمون‌های مردانه‌ای مانند تستوسترون را کاهش می‌دهد. اگر بیمار در اثر ابتلا به PCOS دچار ناباروری نیز شده باشد، داروهای باروری برای کمک به تخمک گذاری تجویز می‌شود. آنتی آندروژن‌ها داروهایی هستند که میزان هورمون مردانه را کاهش می‌دهند. مصرف این دسته از داروها رشد موهای زائد را متوقف می‌کند و جوش را از بین می‌برد. داروهای درمان دیابت نیز برای پایین آوردن قند خون و تستوسترون تجویز می‌شود.
جراحی
جراحی به برخی بانوان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک توصیه می شود. این جراحی بهروش سوراخ کردن تخمدان انجام می‌شود. متخصص زنان و زایمان تخمدان را با سوزن کوچک حامل جریان برق سوراخ می‌کند تا به این ترتیب بتواند بخشی از تخمدان را تخریب کند. سوراخ کردن تخمدان میزان هورمون تستوسترون و هورمون لوتئینه کننده (LH) را کاهش و میزان هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) را افزایش می‌دهد. در نتیجه عدم تعادل هورمونی اصلاح می‌شود و تخمدان‌ها عملکرد طبیعی خود را بازمی‌یابند.
درمان ناباروری ناشی از تخمدان پلی کیستیک
بیشتر بیماران با مصرف دوره‌های کوتاهی از قرص‌های درمانی درمان می‌شوند که استفاده از آنها در ابتدای هر دوره ماهانه آغاز می‌شود. اگر این درمان دارویی موفقیت آمیز نباشد، تزریق یا لقاح مصنوعی (IVF) به بیمار توصیه می‌شود. انجام این درمان‌ها احتمال بارداری چندقلویی (عموماً دوقلوزایی) را افزایش می‌دهد. کلومیفن معمولاً نخستین دارویی است که برای بانوان مبتلا به PCOS و درصدد باردار شدن تجویز می‌شود. اگر کلومیفن تخمک گذاری را تحریک نکند، متفورمین یعنی دارویی توصیه می‌شود که معمولاً برای بیماران مبتلا به دیابت نوع دو تجویز می‌شود.
متفورمین میزان انسولین و قند خون را در بانوان مبتلا به PCOS پایین می‌آورد. ازآنجایی که متفورمین به باروری کمک می‌کند، اگر می‌خواهید این دارو را برای درمان PCOS مصرف کنید و درصدد باردار شدن نیستید، در صورت داشتن روابط جنسی حتماً از روش پیشگیری از بارداری مناسب و مطمئن استفاده کنید. متخصص گاهی لتروزول و تاموکسیفن را به جای کلومیفن برای تحریک تخمک گذاری تجویز می‌کند. این داروها در درمان سرطان سینه نیز کاربرد دارند. اگر علی رغم مصرف این داروهای خوراکی باردار نشوید، داروی متفاوتی به نام گنادوتروپین تجویز می‌شود که دارویی تزریقی است و احتمال دارد تخمدان‌ها را بیش از حد تحریک کند و منجر به بارداری چندقلویی شود. سوراخ کردن لاپاراسکوپی تخمدان یکی از جایگزین‌های تزریق گنادوتروپین است که تاثیرگذاری آن به اندازه گنادوتروپین است، اما احتمال بارداری چندقلویی را افزایش نمی‌دهد. متخصص احتمالاً پیش از شروع هر درمانی لوله‌های فالوپ را بررسی می‌کند تا از مسدود نبودن آنها مطمئن شود.
سوالات متداول
نتیجه گیری
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک با توجه به شرایط و وضعیت افراد می تواند متفاوت باشد، افراد هنگام مراجعه به متخصص زنان لازم است معاینات و آزمایشات لازم را انجام دهند تا متخصص زنان بتواند بهترین تصمیم در رابطه با درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک بگیرد. در بسیاری از موارد تغییرات و نحوه زندگی بخش مهمی از درمان بالینی را تشکیل می دهد.
حداقل 50 درصد زنان مبتلا چاق هستند. در این زنان تمرکز باید بر تغذیه و فعالیت بدنی و ورزش باشد. حتی کاهش وزن اندک 5-2 درصدی می تواند سبب بهبودی قابل ملاحظه در عملکرد متابولیک و تولید مثلی گردد همچنین گنجاندن فعالیت بدنی متوسط روزانه در کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی –عروقی و دیابت موثر است.