گرفتگی و ورم دست و پا در بارداری: علل و درمان

شما در طول بارداری به عوارض و مشکلات مختلفی چون ورم دست و چا دچار شوید. اگرچه برخی از تورم‌های در دوران بارداری نگران کننده نیستند؛ اما لازم است که همیشه به تغییرات و علائم خود توجه داشته باشید.

ورم پا در دوران بارداری اگر با برخی علائم دیگر همراه باشد می‌تواند نشان از وجود مشکلات جدی و زمینه‌ای باشد. اگر یکی از پاها نسبت به دیگری ورم بیشتری داشت و با درد همراه بود، مراقب باشید زیرا این می‌تواند نشان از وجود یک لخته خون باشد. سردردی که خوب نشود و با تغییرات بینایی مانند تاری دید یا حساسیت به نور همراه باشد، می‌تواند نشانه‌ای برای وجود پره‌اکلامپسی یا مسمومیت حاملگی (فشار خون بالای مخصوص دوران حاملگی) باشد. ورم همراه با درد قفسه سینه و یا تنگی نفس می‌تواند به معنی وجود مشکلات قلبی باشد. در صورتی که هرکدام از این علائم خطر را تجربه کردید، فوراً به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.

ورم چیست؟

ورم کردن دست‌ها، پاها و مچ پاها بسیار شایع است؛ به خصوص در طول گرمای تابستان. ممکن است صورت و گردن نیز دچار ورم و پف شوند؛ به خصوص بعد از هفته 20 بارداری. تقریباً هر زنی در دوران بارداری خود، درجاتی از ورم را تجربه می‌کند.

چرا مچ پا و پاهایم ورم کرده‌اند؟

ورم (ادما) در دوران بارداری ممکن است رخ دهد زیرا مقدار مایعات بدن در این دوره از زندگی بیشتر از حد معمول است. این وضعیت می‌تواند در هر نقطه‌ای از بدن اتفاق بیفتد، اما بیشتر در پاها، مچ پاها و دست‌ها رخ می‌دهد. هنگامی که جنین رشد می‌کند، فشار بیشتری به رگ‌های خونی در لگن وارد می‌شود. این فشار به ویژه بر روی سیاهرگ بزرگی که در سمت راست بدن قرار دارد و خون را از اندام تحتانی دریافت می‌کند، اثر می‌گذارد. فشار وارده به سیاهرگ، جریان خون را کند می‌کند و باعث جمع شدن خون می‌شود. این فشار باعث حرکت آب از طریق رگ‌های خونی کوچک (مویرگ‌ها) به پایین و بافت پاها و مچ پاها می‌شود و در نتیجه ورم ایجاد می‌شود. این وضعیت به دلیل داشتن مقدار بیشتری از مایعات در بدن در دوران بارداری رخ می‌دهد. هرچه به انتهای دوران بارداری نزدیک می‌شوید، ورم دست و پاهایتان بیشتر می‌شود و معمولاً در صبح‌ها، بعد از خواب طولانی، میزان ورم کمتر است. در طول روز اگر پوست اطراف مچ پاهای خود را فشار دهید، ممکن است پوست به حالت قبلی خود بازگردد. در اواخر دوران بارداری، دست‌های شما هم ممکن است ورم کنند و اگر انگشتر یا حلقه‌ای در انگشتان شما باشد، ممکن است احساس کنید که برای شما تنگ و کوچک شده‌اند.

ورم کردن چقدر شایع است؟

متأسفانه ورم کردن در دوران بارداری، به خصوص در سه ماهه سوم بارداری، بسیار شایع است. بین 50 تا 80 درصد از زنان باردار سالم، تا حدودی به ورم و گرفتگی عضلات پا در بارداری دچار می‌شوند که آب و هوای گرم می‌تواند این تورم را تشدید کند.

چه زمانی باید از ورم دوران بارداری نگران باشم؟

در دوران بارداری، ورم در پاها و مچ پاها به مقداری طبیعی است. همچنین، ممکن است دست‌ها نیز به طور خفیفی ورم شوند. اما اگر متوجه شدید که صورت شما ورم کرده یا چشم‌هایتان پف کرده‌اند، دست‌هایتان بیش از حد معمول ورم دارند یا پاها و مچ پاهایتان به طور ناگهانی و بیش از حد ورم کرده‌اند، بهتر است به ماما یا پزشک خود مراجعه کنید. این نوع ورم ممکن است نشان از پره‌اکلامپسی یا مسمومیت حاملگی باشد که یک بیماری جدی برای زنان باردار است. همچنین، اگر متوجه شدید که یکی از پاهایتان نسبت به دیگری به طور قابل‌توجهی ورم کرده است، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید، به ویژه اگر ساق پا یا ران شما دارای درد و حساسیت به لمس باشد. این نوع درد در بارداری ممکن است نشان از وجود یک لخته خون باشد که یک بیماری جدی دیگر برای زنان باردار است.

برای کاهش ورم دوران بارداری چه کارهایی می‌توانم انجام دهم؟

متخصص زنان و زایمان دستورالعمل‌های زیر را به شما ارائه خواهد داد و در کنار آن در صورت لزوم از تجویز دارو برای کاهش ورم پا در بارداری استفاده خواهد کرد.

کنترل عوامل محیطی

• تا جایی که ممکن است بر روی پاهای خود نایستید و ننشینید: ایستادن و یا نشستن بر روی پاها می‌تواند ورم را بدتر کند؛ زیرا افزایش فشار بر روی رگ‌ها، مانع از برگشت خون به قلب می‌شود. این غیرممکن است که هیچ‌وقت روی پاهای خود نایستید و ننشینید؛ بنابراین اگر ایستاده‌اید سعی کنید زمان‌هایی را برای استراحت کردن در نظر بگیرید و پاها و مچ پاهای خود را بچرخانید تا به گردش جریان خون کمک کنید. در دوران بارداری حتماً کفش‌های راحت و مناسب بپوشید.
• در هنگام استراحت پاهای خود را بالا ببرید: در زمان‌هایی که در حال استراحت هستید، پاهای خود را بالا نگه دارید. این کار نه تنها می‌تواند به آرامش شما کمک کند، بلکه ممکن است گردش جریان خون و مایعات را برای بدن راحت‌تر کند و موجب رفع ورم پاها در بارداری شود. ممکن است برای رسیدن به نتایج بهتر بخواهید پاهای خود را بالاتر از سطح قلب قرار دهید، اما حتماً لازم نیست این کار را بکنید؛ در واقع شما باید کاری را انجام دهید که در راحت‌ترین حالت قرار داشته باشید.
• از جوراب‌های تنگ و فشاری استفاده کنید: جوراب‌های فشاری که با نام جوراب‌های واریسی نیز شناخته می‌شوند، می‌توانند به بهبود جریان خون و مایعات در پاها کمک کنند. برای کاهش ورم پاها می‌توانید یک جفت جوراب فشاری تهیه کنید و بپوشید. بسته به شدت ورم، می‌توانید جوراب‌هایی با مقدار فشار متفاوت (از فشار سبک تا فشار قوی) تهیه کنید.
• لباس‌های راحت و گشاد بپوشید: پوشیدن لباس‌هایی که در اطراف مچ دست‌ها، بازوها و یا مچ پاها تنگ هستند برای افرادی که دچار ورم هستند، می‌توانند بسیار اذیت‌کننده باشد. برای کمک به کاهش ناراحتی و خطر محدودیت حرکتی ناشی از ورم کردن، لباس‌های راحت و گشاد و تهیه‌ شده از نخ‌های طبیعی بپوشید.
• نواحی دارای ورم را ماساژ دهید: ماساژ می‌تواند به کاهش ورم دوران بارداری کمک کند. برای کمک به کاهش ورم، نواحی ورم‌کرده را خودتان ماساژ دهید و یا از یک ماساژ دهنده‌ی حرفه‌ای کمک بخواهید. دست خود را روی نواحی ورم‌کرده بکشید، طوری که حرکت دست به سمت قلب باشد؛ این کار می‌تواند باعث بهبود برگشت مایعات اضافی به قلب شود.
• وقتی هوا گرم است از خانه بیرون نروید: آب و هوای گرم و قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند ورم و ادما را تشدید کند. در جستجوی سایه بودن، ماندن در هوای مطبوع و اجتناب از نور خورشید می‌تواند به کاهش ورم کمک کند. اگر متوجه شدید که دست و پای شما در گرما شروع به ورم کردن می‌کند، برای کاهش خطر ورم کردن، در یک محیط خنک بمانید.
• شنا کنید و یا در استخر استراحت کنید: اگر شاغل هستید و نمی‌توانید در منزل بمانید، می‌توانید به طور مرتب به استخر بروید و شنا کنید یا در آب استراحت کنید. این کار می‌تواند بدن شما را خنک کند و فشار وارده بر مفاصل را کاهش دهد و در نتیجه ورم  را کاهش دهد یا از بروز آن جلوگیری کند. شنا یک گزینه عالی برای زنان باردار است زیرا به گردش جریان خون و مایعات بدن کمک می‌کند.
• روی نواحی دارای ورم، کمپرس آب سرد قرار دهید: اعمال سرما بر روی یک ناحیه، ورود جریان خون به آن ناحیه را کاهش می‌دهد که این باعث کاهش تورم می‌شود و همچنین ممکن است به تسکین پا درد در بارداری و ناراحتی این نواحی نیز کمک کند. روی تمام نواحی که دارای ورم هستند، بسته‌های یخ قرار دهید تا میزان ورم آنها کاهش یابد.
• در یک محیط راحت و خنک بخوابید: در اتاقی راحت، خنک و دارای تهویه مناسب یا در صورت امکان به پهلوی چپ بخوابید. کنترل عواملی مانند دمای محیط و موقعیت خواب و حتی داشتن یک ملحفه و بستر راحت، ممکن است به کاهش ورم مربوط به بارداری کمک کند.

کاهش ورم با روش‌های درمانی جایگزین

• کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی: مصرف بیش از حد نمک می‌تواند باعث انبساط مایعات در بدن شود که منجر به افزایش ورم‌ها می‌شود. از این رو، حذف نمک اضافی از رژیم غذایی می‌تواند به کاهش ورم‌های پاهای بارداری کمک کند. برای این منظور، از مصرف غذاهای پر سدیم مانند مواد غذایی فرآوری‌شده و آماده، که حاوی مقادیر زیادی نمک هستند، اجتناب کنید. همچنین، مصرف غذاهای غنی از پتاسیم مانند موز، زردآلو، پرتقال، سیب‌زمینی شیرین و چغندر نیز می‌تواند به کاهش نمک اضافی در بدن کمک کند.
• مصرف زیاد آب: هیدراته ماندن بدن یکی از بهترین روش‌ها برای تخلیه مایعات اضافی از بدن است. نوشیدن مقادیر زیادی آب در طول روز می‌تواند به هیدراته ماندن بدن کمک کرده و از ورم‌های بارداری محافظت نماید.
• دفع منظم: دفع منظم مایعات اضافی از طریق روده نیز می‌تواند به کاهش ورم‌ها کمک کند. این کار به تخلیه نمک و مایعات اضافی از سیستم بدنی کمک می‌کند و در نتیجه، به کنترل ورم‌ها کمک می‌کند.
• ورزش و حرکت منظم: انجام ورزش‌های مناسب دوران بارداری می‌تواند به گردش خون و دفع مایعات اضافی از بدن کمک کرده و به کاهش ورم‌ها و ادم‌ها کمک نماید. قبل از شروع یک برنامه ورزشی، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا اطمینان حاصل کنید که ورزش مناسب و بی‌خطری برای شما است. سعی کنید روزانه حداقل 30 دقیقه ورزش کنید. اگر قبل از بارداری ورزش می‌کردید، می‌توانید تا زمانی که پزشک به شما اجازه می‌دهد، به ورزش خود ادامه دهید.