هیسترکتومی (خارج کردن رحم) به دلایل گوناگون انجام میشود. این جراحی برای درمان تعدادی از عارضههای مزمن دردناک و انواع خاصی از سرطان و عفونت کاربرد دارد. گستردگی عمل هیسترکتومی به دلیل انجام جراحی بستگی دارد.
هیسترکتومی چیست؟
به جراحی خارج کردن رحم هیسترکتومی گفته میشود. پوشش داخلی رحم منبع خونریزی ماهانه است. در اکثر موارد کل رحم خارج میشود. متخصص گاهی تخمدانها و لولههای فالوپ را در طول عمل خارج میکند. عادت ماهانه پس از برداشتن رحم قطع میشود و دیگر امکان بارداری وجود ندارد.
انواع هیسترکتومی
در ادامه انواع هیسترکتومی را بررسی میکنیم.
هیسترکتومی جزئی
متخصص در هیسترکتومی جزئی فقط بخشی از رحم را برمیدارد و میتواند دهانه رحم را نگه دارد.
هیسترکتومی کامل
یک متخصص زنان خوب کل رحم شامل دهانه رحم را در هیسترکتومی کامل خارج میکند. چنانچه دهانه رحم برداشته شود، دیگر لازم نیست هر سال آزمایش تست پاپ اسمیر انجام شود. با این حال بانوان پس از این عمل نیز باید به طور مرتب برای معاینه لگن به متخصص مراجعه کنند.
هیسترکتومی و سالپنگواوفورکتومی
متخصص در هیسترکتومی (عمل برداشتن رحم) و سالپنگواوفورکتومی رحم و یک یا هر دو تخمدان و لولههای فالوپ را درمیآورد. چنانچه هر دو تخمدان خارج شود باید درمان جایگزینی هورمون انجام شود.
آزمایشها یا درمانهای قبل از هیسترکتومی
قبل از انجام هیسترکتومی، برای بررسی و تشخیص دقیق، معاینه لگن، آزمایش پاپ اسمیر و عمل تشخیصی لازم انجام میشود. در صورتی که خونریزی غیرطبیعی رحم، دلیل اصلی برای انجام هیسترکتومی باشد، نمونهبرداری آندومتر برای بررسی احتمال ابتلا به سرطان یا پیش سرطان رحم انجام میشود. همچنین، سونوگرافی لگن و یا سی تی اسکن لگن نیز برای تایید تشخیص انجام میشود.
در صورتی که بانوان دچار خونریزی یا درد لگن هستند، معمولاً در دوره درمان دارویی آزمایشی قرار میگیرند. درمانهای غیرهورمونی از قبیل اسید ترانگزامیک و عملهای جراحی با شدت متوسط مانند ابلاسیون یا خراش پوشش داخلی رحم نیز ارائه میشود. در صورتی که خونریزی علیرغم تحت درمان قرار گرفتن باز هم شدید باشد و زندگی روزمره را مختل کند یا خونریزی مداوم باعث کمخونی شود و ناهنجاری در نمونهبرداری آندومتر به چشم نخورد، هیسترکتومی توصیه میشود.
در صورتی که بانوان پس از یائسگی و قطع کامل عادت ماهانه، ناهنجاری در نمونههای رحمشان دیده نشود و خونریزی غیرطبیعیشان علیرغم هورمون درمانی ادامه داشته باشد، نیز میتوانند متقاضی هیسترکتومی باشند. در این موارد، مقادیر متفاوت داروی هورمونی و گونههای متفاوت دارو باید امتحان شود تا درمان دارویی مناسب به بیمار پیشنهاد شود.
روش انجام هیسترکتومی
مختلف روشهای برداشتن رحم با نیاز به بیهوشی عمومی یا بیحسی موضعی انجام میشود. در صورتی که عمل زیر بیهوشی عمومی انجام شود، بیمار در طول عمل جراحی به طور کامل بیهوش است و هیچ گونه دردی را احساس نمیکند. اما در بیحسی موضعی، بخشی از بدن از کمر به پایین بیحس میشود و بیمار در طول عمل هوشیار است. گاهی این نوع بیحسی همراه با تزریق آرامبخش است تا بیمار هنگام جراحی در وضعیتی خوابآلود و کاملاً راحت قرار بگیرد.
هیسترکتومی شکمی
جراح در هیسترکتومی شکمی رحم را از راه برش بزرگ ایجاد شده در شکم درمیآورد. این برش عمودی یا افقی است. هر دو نوع برش معمولاً به خوبی التیام مییابد و بسته میشود و جای زخم محو و کوچکی به جا میگذارد.
هیسترکتومی واژینال
جراح رحم را در هیسترکتومی واژینال از راه برش کوچک ایجاد شده در واژن خارج میکند. چون هیچ برش خارجی ایجاد نمیشود، جای زخم مشخص نخواهد بود.
هیسترکتومی لاپاراسکوپی
جراح در هیسترکتومی لاپاراسکوپی از وسیله ظریفی به نام لاپاراسکوپ استفاده میکند که لولهای بلند و باریک و در جلو مجهز به منبع نور قوی و دوربین با وضوح بالا است. لاپاراسکوپ از راه برشها وارد شکم میشود. در این روش سه یا چهار برش کوچک به جای یک برش بزرگ ایجاد میشود. جراح پس از دیدن رحم آن را تکه تکه میکند و هر بار یک قطعه را خارج میکند.
بهبودی بعد از هیسترکتومی
بیمار باید برای دو تا پنج روز در بیمارستان بستری شود. پزشک دارو برای کاهش درد تجویز میکند و علائم حیاتی مانند نبض و تنفس را تحت نظر قرار میدهد. از بیمار خواسته میشود تا هر چه سریعتر بلند شود و در محوطه بیمارستان قدم بزند، زیرا راه رفتن از لخته شدن خون در پاها جلوگیری میکند. اگر هیسترکتومی واژینال انجام شده باشد، واژن برای کنترل خونریزی با گاز پانسمان بسته میشود و پزشک چند روز پس از جراحی گاز را از واژن خارج میکند. ترشح قهوهای رنگ یا خونآلود واژن تا 10 روز طبیعی است و برای جلوگیری از لکه شدن میتوان از نوار بهداشتی استفاده کرد.
بیمار پس از ترخیص باید فقط نخوابد و راه برود. بیمار میتواند داخل خانه راه برود یا در مسافتهای نزدیک پیادهروی کند. با این حال، برخی از فعالیتها از جمله کشیدن و فشار دادن اشیاء مانند جاروبرقی، بلند کردن اشیاء سنگین، خم شدن و رابطه جنسی در دوران بهبود ممنوع است.
اگر برداشتن رحم به روش واژینال یا لاپاراسکوپی انجام شده باشد، بیمار میتواند بخش اعظم فعالیتهای روزانه را پس از سه تا چهار هفته از سر بگیرد. دوران بهبود هیسترکتومی واژینال اندکی طولانیتر است، اما بیمار پس از 4 تا 6 هفته کاملاً بهبود مییابد.
عوارض ناشی از هیسترکتومی
عمل برداشتن رحم عملی ایمن است. با این حال مانند تمام جراحیهای گسترده دیگر ممکن است عوارضی را در پی داشته باشد. برخی واکنش شدید به بیهوشی یا بیحسی نشان میدهند. به علاوه احتمال خونریزی شدید و عفونت اطراف زخم (محل برش جراحی) نیز وجود دارد.
همچنین احتمال آسیب دیدن اندامها یا بافتهای اطراف زیر نیز وجود دارد:
- مثانه
- روده
- رگهای خونی
البته این عوارض نادرند، اما در صورت بروز یافتن باید جراحی ثانویه به منظور اصلاح آنها انجام شود.
جایگزینهای هیسترکتومی
هیسترکتومی یک جراحی ایمن با عوارض اندک است، اما بیشتر موارد مناسب برای تمام بانوان نیست. این عمل باید فقط بر روی زنانی انجام شود که دیگر نمیخواهند باردار شوند و تمام روشهای دیگر درمانی برای آنها مناسب نیست.
به خوشبختی، بسیاری از عوارض قابل درمان همراه با هیسترکتومی میتوانند با استفاده از روشهای دیگر درمانی نیز درمان شوند. به عنوان مثال، درمان هورمونی میتواند در درمان آندومتریوز موثر باشد و فیبروم رحمی میتواند با استفاده از جراحیهای دیگر درمان شود و رحم حفظ شود. با این حال، در برخی موارد، هیسترکتومی بهترین روش درمان است، به عنوان مثال در موارد سرطان رحم یا دهانه رحم.
بیمار و متخصص زنان و زایمان با بررسی روشهای مختلف درمان عارضه، بهترین روش درمان را با توجه به شرایط انتخاب میکنند.