حاملگی ناقص یا خارج از رحم، یکی از شرایط اورژانسی مهم در دوره بارداری است که تشخیص سریع آن می‌تواند منجر به نجات مادر و حفظ باروری او شود. این نوع حاملگی، یک وضعیت خطرناک است که ممکن است عامل اصلی مرگ و میر مادران باشد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که تخمک بارور شده خارج از رحم قرار بگیرد.
بیشتر این موارد (تا ۹۸ درصد) در لوله‌های رحمی رخ می‌دهند و اگر این وضعیت به‌سرعت تشخیص داده نشود و درمان مناسب انجام نشود، ممکن است منجر به پارگی لوله و خونریزی داخلی در ناحیه شکم شود. همچنین، لانه‌گزینی تخمک بارور شده در مناطق دیگری از بدن ممکن است رخ دهد، از جمله تخمدان، گردن رحم و شکم. همچنین، امکان وجود همزمان حاملگی خارج از رحم و داخل رحم نیز وجود دارد که ممکن است تخمک بارور شده در این نواحی جا بیفتد.
چه عواملی موجب حاملگی خارج رحمی می‌شود؟
در بسیاری از موارد، علت بارداری خارج از رحم مشخص نیست. گاهی اوقات این وضعیت به دلیل مشکلات لوله‌های فالوپ مانند باریک یا مسدود بودن آن‌ها رخ می‌دهد.
در اینجا به عوامل مرتبط با افزایش خطر حاملگی خارج رحمی اشاره می‌کنیم:
– بیماری التهابی لگن (PID)
– حاملگی خارج رحمی قبلی
– جراحی قبلی در لوله‌های فالوپ
– درمان باروری، مانند IVF
– باردار شدن در حین پیشگیری از بارداری با استفاده از دستگاه داخل رحمی آیو دی و یا آیو اس
– سیگار کشیدن
– افزایش سن
علائم بارداری خارج از رحم
برخی از زنان ابتدا هیچ علامتی ندارند و ممکن است تا زمانی که اسکن اولیه مشکلی را نشان ندهد و یا علائم آن‌ها جدی‌تر نشود، متوجه حاملگی خارج رحمی خود نشوند. اگر شما یک دوره پریود نداشته باشید، در صورت مثبت بودن تست حاملگی و یا سایر علائم بارداری علاوه بر هرکدام از این علائم ممکن است دچار حاملگی خارج رحمی باشید برخی از علائم به شرح زیر است:
خونریزی واژینال
خونریزی واژینال در دوران بارداری نسبتاً شایع است و لزوماً حاکی از وجود یک مشکل جدی نیست، اما در صورت مشاهده باید به دنبال درمان و توصیه‌های پزشکی باشید.
درد شکم
شما ممکن است درد شکم را به طور معمول در یک طرف زیر شکم تجربه کنید. ظهور این درد می‌تواند به طور ناگهانی یا تدریجی، به صورت مداوم و یا با وقفه باشد.
درد نوک شانه
درد نوک شانه یک درد غیر معمول است که در محل انتهای شانه (ابتدای بازو) احساس می‌شود.
ناراحتی در هنگام اجابت مزاج
وقوع برخی از تغییرات در الگوهای عادی دفع مثانه و روده شما در دوران بارداری طبیعی است. این علائم می‌تواند با عفونت‌های دستگاه ادراری و مشکلات معده ایجاد شود. با این حال، اگر این علائم را تجربه کرده و مشکوک به بارداری هستید، بهتر است به دنبال توصیه‌های پزشکی باشید.
تشخیص حاملگی خارج رحمی
تشخیص حاملگی خارج رحمی فقط با تکیه بر علائم آن، دشوار است، زیرا این علائم ممکن است با علائم عوارض دیگر اشتباه گرفته شود. برخی از آزمایشاتی که ممکن است برای تشخیص قطعی حاملگی خارج رحمی انجام شود، عبارتند از:
سونوگرافی واژینال: حاملگی خارج از رحم معمولاً با انجام سونوگرافی ترانس واژینال تشخیص داده می‌شود. تصاویر سونوگرافی اغلب نشان خواهد داد که آیا تخمک بارور شده در یکی از لوله‌های فالوپ کاشته شده یا خیر؛ هر چند گاهی اوقات تشخیص محل آن ممکن است بسیار دشوار باشد.
آزمایش خون: برای اندازه‌گیری هورمون بارداری گنادوتروپین جفتی انسانی (اچ جی سی) نیز ممکن است دو بار و با فاصله 48 ساعت انجام شود، تا تغییرات سطح این هورمون در طول زمان مشاهده و بررسی گردد.
جراحی لاپاراسکوپی:اگر هنوز روشن نیست که شما دارای حاملگی خارج رحم هستید یا محل بارداری ناشناخته است، ممکن است تحت لاپاراسکوپی قرار بگیرید. این یک نوع عمل جراحی که تحت بی‌هوشی عمومی انجام می‌شود. اگر حاملگی خارج رحمی وجود داشته باشد، در طی این درمان مشخص شده و سپس برای پیشگیری از جراحی بعدی با استفاده از یک ابزار کوچک جراحی برطرف می‌شود.
درمان حاملگی خارج رحمی
متاسفانه در یک بارداری خارج رحمی نمی‌توان جنین را نجات داد. قبل از آنکه جنین بیش از حد رشد کند، باید بارداری خارج رحمی برطرف گردد. هر کدام از این گزینه‌ها دارای مزایا و معایبی است که پزشک آن‌ها را برای شما توضیح خواهد داد.
گزینه‌های اصلی درمان عبارتند از:
کنترل بارداری خارج رحمی: اگر هیچ گونه علائم بارداری ندارید و یا نشانه‌های بارداری شما خفیف و یا قابل تشخیص نیست، فقط ممکن است تحت کنترل و مراقبت دقیق قرار بگیرید، زیرا به خودی خود امکان برطرف شدن بارداری وجود دارد. پزشک با انجام آزمایش خون به طور منظم، از کاهش سطح هورمون بارداری (hCG) در خون شما اطمینان حاصل می‌کند. انجام این آزمایشات تا زمانی که دیگر هورمون بارداری یافت نشود، مورد نیاز خواهد بود.
دارو درمانی: اگر حاملگی خارج رحمی به موقع تشخیص داده شود، اما اِعمال کنترل و نظارت فعال مناسب نباشد، پزشک ممکن است درمان با دارو را توصیه کند.این داروها که موجب توقف روند بارداری می‌شوند، به شکل تزریق به باسن دریافت می‌شوند. پس از درمان، نیازی به بستری شدن در بیمارستان نیست، اما آزمایش خون منظم برای بررسی روند درمان انجام خواهد شد. گاهی اوقات دریافت دوز دوم دارو مورد نیاز است و در صورت عدم پاسخ به درمان، ممکن است عمل جراحی لازم باشد.
جراحی: در اغلب موارد، برای برطرف کردن بارداری قبل از رشد جنین، لاپاراسکوپی انجام خواهد شد. برداشتن لوله فالوپ آسیب دیده موثرترین درمان است و گمان نمی‌رود شانس بارداری مجدد را کاهش دهد. پزشک قبل از این کار با شما بحث و گفتگو کرده و موافقت شما را برای برداشتن لوله فالوپ جویا خواهد شد. اگر لوله فالوپ شما پاره شده باشد، نیاز به عمل جراحی اورژانسی دارید. جراح برای جلوگیری از خونریزی، برش بزرگی را در شکم شما ایجاد کرده (لاپاراتومی) و لوله فالوپ را تا حد امکان ترمیم خواهد کرد.
درمان با توجه به اندازه ی جنین
این مقاله در مورد نوع درمان بارداری خارج رحمی است و روش‌های مختلف درمان بستگی به اندازه و مکان بارداری خارج رحمی دارد. در مراحل اولیه که اندازه تخمک کوچک است، از داروی متوتروکسات برای حل کردن تخمک بارورشده و جذب آن توسط بدن استفاده می‌شود. حاملگی نابجا یا خارج رحمی از شرایط اورژانسی مهم در بارداری است و تشخیص سریع آن می‌تواند نجات مادر را به همراه حفظ باروری مجدد او فراهم کند. اگر زمان حاملگی زیادی گذشته و اندازه جنین بزرگ باشد، جراحی ضروری است و بعد از جراحی، میزان HCG خون تا زمانی که به صفر برسد، اندازه‌گیری می‌شود.
جراحی می‌تواند به صورت لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی (باز کردن شکم) انجام شود. اگر حاملگی خارج رحمی در مراحل اولیه تشخیص داده شود و اندازه آن زیر 4 سانتی‌متر باشد، می‌توان از جراحی لاپاراسکوپی استفاده کرد. در تکنیک لاپاراسکوپی، جراحی بدون باز کردن شکم و تنها با استفاده از چند سوراخ کوچک انجام می‌شود. این روش مزایایی مانند کاهش خونریزی و احتمال چسبندگی پس از عمل، کوتاه بودن مدت اقامت در بیمارستان، کاهش نیاز به داروهای ضد درد و دوره نقاهت کمتر و کاهش هزینه درمان را دارد که معمولاً باعث رضایت بیشتر بیماران از این روش می‌شود. اما اگر جنین بزرگ‌تر شده و زمان حاملگی بیشتری گذشته یا پارگی لوله رحمی رخ داده باشد، جراحی به روش لاپاراتومی ضروری است.
درمان با توجه به اندازه ی جنین
نوع درمان بارداری خارج رحمی بستگی به اندازه و مکان بارداری دارد. در مراحل اولیه که اندازه تخمک کوچک است، از داروی متوتروکسات برای حل کردن تخمک بارورشده و جذب آن توسط بدن استفاده می‌شود. حاملگی نابجا یا خارج رحمی از شرایط اورژانسی مهم در بارداری است و تشخیص سریع آن می‌تواند نجات مادر را به همراه حفظ باروری مجدد او فراهم کند. اما اگر زمان حاملگی زیادی گذشته و اندازه جنین بزرگ باشد، لازم است که جراحی انجام شود. بعد از جراحی، میزان HCG خون تا زمانی که به صفر برسد، اندازه‌گیری می‌شود.
جراحی می‌تواند به صورت لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی (باز کردن شکم) انجام شود. اگر حاملگی خارج رحمی در مراحل اولیه تشخیص داده شود و اندازه آن زیر 4 سانتی‌متر باشد، می‌توان از جراحی لاپاراسکوپی استفاده کرد. در تکنیک لاپاراسکوپی، جراحی بدون باز کردن شکم و تنها با استفاده از چند سوراخ کوچک انجام می‌شود. این روش مزایایی مانند کاهش خونریزی و احتمال چسبندگی پس از عمل، کوتاه بودن مدت اقامت در بیمارستان، کاهش نیاز به داروهای ضد درد و دوره نقاهت کمتر و کاهش هزینه درمان را دارد که معمولاً باعث رضایت بیشتر بیماران از این روش می‌شود. اما اگر جنین بزرگ‌تر شده و زمان حاملگی بیشتری گذشته یا پارگی لوله رحمی رخ داده باشد، جراحی به روش لاپاراتومی ضروری است.
تلاش برای بارداری مجدد
زمانی که شما و شریک زندگی‌تان از نظر جسمی و روحی آمادگی داشتید، می‌توانید بار دیگر برای بارداری تلاش کنید. احتمالاً به شما توصیه می‌شود که قبل از تلاش برای بارداری مجدد، بعد از درمان حداقل تا دو دوره پریود صبر کنید و به خودتان اجازه بهبودی کامل بدهید. اگر تحت درمان با داروی متوترکسات قرار گرفتید، معمولاً توصیه می‌شود که حداقل سه ماه صبر کنید. زیرا وجود این دارو در بدن در طول زمان بارداری می‌تواند به جنین آسیب برساند.
بیشتر زنانی که حاملگی خارج رحمی را تجربه کرده‌اند، دوباره قادر به باردار شدن خواهند بود، حتی اگر یکی از لوله‌های فالوپ آن‌ها برداشته شود. به طور کلی، 65 درصد از زنان در مدت 18 ماه بعد از حاملگی خارج رحمی، موفق به بارداری می‌شوند. گاهی اوقات ممکن است استفاده از درمان‌های ناباروری مانند IVF لازم باشد.
اگر شما قبلاً یک بار حاملگی خارج رحمی را تجربه کرده باشید، احتمال وقوع مجدد آن بالاتر خواهد بود، با این وجود خطر آن ناچیز است. اگر دوباره باردار شوید، بهتر است به متخصص زنان و زایمان خود اطلاع دهید تا با سونوگرافی و اسکن‌های اولیه از روند طبیعی بارداری شما اطمینان حاصل کند.
نگران تکرار حاملگی خارج رحمی نباشید
اگر شما حاملگی خارج رحمی قبلی داشته اید یا چنان چه دوره قاعدگی تان به تاخیر افتاده یا خون ریزی قاعدگی تان با حالت عادی متفاوت است یا در ناحیه شکم، درد غیرطبیعی دارید حتما باید به پزشک مراجعه کنید.اگر جزو کسانی هستید که در معرض خطر بارداری خارج رحمی هستند قبل از حاملگی با پزشک تان مشورت کنید و چنان چه احساس کردید که دوباره حامله شده اید هرچه سریع تر به پزشک متخصص مراجعه کنید تا وضعیت شما مورد بررسی قرار گیرد .
گاهی لازم است سطح هورمون HCG خون شما از روز دهم حاملگی ثبت و سونوگرافی در هفته ششم حاملگی برای اطمینان از پیشرفت طبیعی بارداری انجام گیرد. بسیاری از زنان می توانند بعد از یک حاملگی خارج رحمی، حاملگی طبیعی داشته باشند و هرگز نباید نگران تکرار این نوع حاملگی باشند. پزشکان توصیه می کنند که بعد از بارداری خارج رحمی تا 3 ماه بارداری بعدی به تعویق بیفتد تا وضعیت جسمی برای بارداری طبیعی کاملا بهبود پیدا کند.آمارها حاکی از آن هستند که 60 درصد این زنان طی 18 ماه بعد از بیماری، حاملگی طبیعی خواهند داشت .