کم یا زیاد بودن مایع آمنیوتیک دور جنین: دلایل، خطرات و درمان

مایع آمنیوتیک مایعی روشن و متمایل به زرد است که در دوران بارداری دور جنین را احاطه کرده است. این مایع در کیسه آمنیوتیک موجود است. وجود مایع آمنیوتیک بیش از حد پلی هیدرآمنیوس نامیده می‌شود. این وضعیت می‌تواند همراه با حاملگی چند قلو، دوقلو یا سه قلو، ناهنجاری‌های مادرزادی (مشکلاتی که در هنگام تولد فرزند وجود دارند)، و یا ابتلا به دیابت بارداری رخ دهد.

کم بودن بیش از حد مایع آمنیوتیک تحت عنوان اولیگوهیدرآمنیوس شناخته می‌شود. این وضعیت ممکن است با بارداری در سن بالا، پارگی کیسه آب، اختلال در عملکرد جفت، و یا ناهنجاری‌های جنینی رخ دهد.

مقدار مناسب مایع آمنیوتیک چقدر است؟

---

شاخص مایع آمنیوتیک (AFI) یک برآورد کمی از مایع آمنیوتیک و شاخصی برای سلامت جنین است. این شاخص بخشی از بیوفیزیکال پروفایل است.

• AFI نمره‌ای است (بر حسب سانتی‌متر) که با توجه به میزان مایع آمنیوتیک مشاهده شده در سونوگرافی از یک رحم باردار تعیین می‌شود. برای تعیین AFI ممکن است پزشک از یک تکنیک چهار ربعی استفاده کند که عمقی‌ترین طول بدون مانع و عمودی هر پاکت مایع در هر ربع اندازه‌گیری شده و سپس به سایر ربع‌ها اضافه می‌شود
• یک AFI بین ۸ تا ۱۸ نرمال در نظر گرفته می‌شود. میزان متوسط شاخص مایع آمنیوتیک از هفته ۲۰ تا ۳۵ تقریباً 14 است که در این زمان مایع آمنیوتیک در حین آماده‌سازی برای زایمان شروع به کاهش می‌کند.

اولیگوهیدرآمنیوس

---

اولیگوهیدرآمنیوس چیست؟ 

اولیگوهیدرآمنیوس به معنی کمبود بیش از حد مایع آمنیوتیک در دوران بارداری است. اگر میزان مایع آمنیوتیک کمتر از 5 سانتی‌متر (یا کمتر از صدک پنجم) باشد، پاکت مایع به عمق ۲ تا ۳ سانتی‌متر نباشد و یا حجم مایع کمتر از ۵۰۰ میلی‌لیتر در هفته ۳۲ تا ۳۶ بارداری باشد، پزشک مشکوک به کمبود مایع جنین خواهد بود.

این وضعیت در هر زمانی در طول بارداری رخ می‌دهد، اما در سه ماهه آخر شایع‌تر است. اگر یک زن دو هفته یا بیشتر از موعد زایمانش گذشته باشد، ممکن است در خطر کمبود مایع آمنیوتیک باشد زیرا میزان مایع پس از رسیدن به هفته ۴۲ بارداری می‌تواند تا نصف کاهش پیدا کند. کمبود مایع دور جنین ممکن است باعث ایجاد عوارض در حدود 12 درصد از بارداری‌هایی شود که از هفته ۴۱ می‌گذرند.

چه عواملی باعث کم شدن مایع آمنیوتیک می‌شوند؟

• نقائص مادرزادی: مشکلات در رشد کلیه‌ها یا مجاری ادراری که می‌تواند منجر به تولید ادرار کم، و در نتیجه کم بودن میزان مایع آمنیوتیک می‌شود.
• مشکلات جفت: اگر جفت خون و مواد مغذی کافی را برای جنین فراهم نکند، ممکن است جنین بازیافت مایع را متوقف کند.
• نشت یا پارگی کیسه آب: ممکن است بصورت یک جریان یا چکیدن مداوم مایع باشد. این وضعیت به علت پارگی کیسه آب است. پارگی زودرس کیسه آب (PROM) نیز می‌تواند منجر به کاش میزان مایع آمنیوتیک شود.
• زایمان بعد از موعد: بارداری بعد از موعد (که تا پس از هفته ۴۲ ادامه می‌یابد) می‌تواند منجر به کم شدن مایع آمنیوتیک شود که به دلیل کاهش عملکرد جفت است.
• عوارض حاملگی: عواملی مانند کم آبی بدن مادر، فشار خون بالا، مسمومیت حاملگی، دیابت و هیپوکسی مزمن می‌توانند بر میزان مایع آمنیوتیک تاثیرگذار باشند.

خطرات ناشی از کم شدن مایع دور جنین چیست؟

خطرات مرتبط با کم شدن مایع دور جنین اغلب بستگی به دوره‌ی بارداری دارد. مایع آمنیوتیک برای رشد عضلات، اندام، ریه‌ها و دستگاه گوارش ضروری است. در سه ماهه دوم، کودک برای کمک به رشد و بالغ شدن ریه‌ها شروع به تنفس و بلعیدن مایع می‌کند. مایع آمنیوتیک با ایجاد فضای زیاد برای حرکت کودک به رشد عضلات و اندام کودک نیز کمک می‌کند.

اگر کم شدن مایع دور جنین در نیمه اول بارداری تشخیص داده شود، عوارض می‌توانند جدی‌تر باشند و عبارتند از:

• فشردگی اندام جنین و در نتیجه بروز نقائص هنگام تولد
• افزایش احتمال سقط جنین یا مرده‌زایی

اگر کم شدن مایع دور جنین در نیمه دوم بارداری تشخیص داده شود، عوارض آن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• محدودیت رشد داخل رحمی
• زایمان زودرس 
• عوارض زایمان مانند فشرده شدن بند ناف، آغشتگی مایع آمنیوتیک به مکونیوم و سزارین

در صورت کم بودن مایع دور جنین چه درمان‌هایی وجود دارد؟

درمان کمبود مایع آمنیوتیک بسته به مرحله‌ی بارداری است. اگر هنوز به انتهای دوره بارداری نرسیده‌اید، پزشک شما را مراقبت کرده و میزان مایع آمنیوتیک را نظارت می‌کند. آزمون‌هایی مانند تست بدون استرس و تست استرس انقباضی ممکن است برای نظارت بر تکان خوردن جنین انجام شود. اگر به انتهای دوره بارداری نزدیک هستید و مایع آمنیوتیک کم است، احتمالاً پزشکان توصیه به زایمان می‌دهند.

درمان‌های دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• آمنیواینفیوژن: در این روش، مایع اضافی به لایه‌های اطراف بند ناف در حین زایمان اضافه می‌شود تا کمک کند و احتمال نیاز به سزارین را کاهش دهد.
• آمنیوسنتز: این روش شامل تزریق مایع قبل از زایمان است. این روش معمولاً باعث بازگشت به وضعیت اولیگوهیدرآمنیوس (کمبود مایع آمنیوتیک) می‌شود و می‌تواند به پزشکان در تشخیص آناتومی جنین کمک کند.
• مصرف مایعات خوراکی یا داخل وریدی توسط مادر: این روش ممکن است به جذب مجدد آب توسط بدن کمک کرده و میزان مایع آمنیوتیک را افزایش دهد.

زیاد شدن مایع دور جنین

---

زیاد شدن مایع دور جنین چیست؟

افزایش مایع آمنیوتیک در دوران بارداری به معنای تجمع بیش از حد مایع آمنیوتیک است. بیشتر موارد افزایش مایع آمنیوتیک به طور کلی خفیف هستند و نتیجه تجمع تدریجی مایع آمنیوتیک در طول نیمه دوم بارداری می‌باشند. افزایش شدید مایع آمنیوتیک ممکن است منجر به علائمی مانند تنگی نفس، زایمان زودرس و یا علائم دیگر شود.

در صورت تشخیص افزایش مایع آمنیوتیک، پزشک با دقت بر روی بارداری شما نظارت می‌کند تا از وقوع عوارض جلوگیری کند و به شما کمک کند.

دلایل

بعضی از عوامل شناخته شده‌ی افزایش مایع آمنیوتیک شامل موارد زیر می‌شوند:

1. نقص مادرزادی که بر دستگاه گوارش یا سیستم عصبی مرکزی جنین تأثیر می‌گذارد.
2. دیابت
3. سندرم انتقال خون قل به قل، که یکی از عوارض احتمالی بارداری دوقلوهای همسان است و در آن یکی از قل‌ها خون بیشتر و دیگری کمتری دریافت می‌کند.
4. کمبود سلول‌های قرمز خون در نوزاد (کم‌خونی جنین)
5. ناسازگاری خون بین مادر و جنین

با این حال، اغلب علت افزایش مایع آمنیوتیک مشخص نیست.

عوارض

زیاد شدن مایع دور جنین با موارد زیر مرتبط است:

• زایمان زودرس
• پارگی زودرس کیسه آب
• رشد بیش از حد جنین 
• جداشدن زودرس جفت: زمانی که جفت قبل از زایمان از دیواره داخلی رحم جدا می‌شود.
• افتادگی بند ناف: زمانی که بند ناف پیش از کودک وارد واژن شده است.
• زایمان سزارین
• مرده‌زایی
• خونریزی شدید به علت عدم حجم عضلانی رحم پس از زایمان

هرچه زیاد شدن مایع دور جنین در بارداری زودتر رخ دهد و میزان مایع آمنیوتیک بیشتر باشد، خطر بروز عوارض بیشتر است.

درمان

موارد خفیف زیاد بودن مایع دور جنین به ندرت نیاز به درمان دارند و ممکن است به خودی خود برطرف شوند. حتی مواردی که باعث ناراحتی می‌شوند معمولاً بدون دخالت قابل کنترل هستند.

اگر زایمان زودرس، تنگی نفس یا درد زیر شکم را تجربه کنید ممکن است نیاز به درمان و احتمالاً بستری در بیمارستان داشته باشید.

درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تخلیه مایع اضافه آمنیوتیک: ممکن است پزشک از آمنیوسنتز برای تخلیه مایع اضافه آمنیوتیک از رحم استفاده کند. احتمال دارد نیاز به تکرار چندباره‌ی این روش که گاهی اوقات کاهش (آمنیو نامیده می‌شود) در حین بارداری داشته باشید. این روش خطر ابتلا به عوارضی از جمله زایمان زودرس، جدا شدن زودرس جفت و پارگی کیسه آب را به همراه دارد.
• دارو: ممکن است پزشک برای کمک به کاهش تولید ادرار جنین و حجم مایع آمنیوتیک داروی خوراکی ایندومتاسین (ایندوسین) را تجویز کند. ایندومتاسین برای بعد از هفته 31 بارداری توصیه نمی‌شود. با توجه به خطر مشکلات قلبی جنین، ممکن است نیاز به کنترل قلب نوزاد با اکوکاردیوگرام و سونوگرافی داپلر باشد. سایر عوارض جانبی می‌توانند شامل تهوع، استفراغ، رفلاکس  و التهاب پوشش داخلی معده (گاستریت) باشند.

پس از درمان، پزشک تقریبا هر یک تا سه هفته یکبار همچنان میزان مایع آمنیوتیک را کنترل می‌کند. اگر زیاد بودن مایع آمنیوتیک خفیف تا متوسط باشد، می‌توانید تا کامل شدن بارداری ادامه دهید و زایمان در هفته ۳۹ یا ۴۰ انجام شود. اگر زیاد بودن مایع آمنیوتیک شدید باشد یا وجود مایع بیش از حد سلامت کودک را تهدید کند، ممکن است زایمان در هفته 37 یا احتمالا زودتر القا شود تا از عوارض جدی جلوگیری شود.