مراحل لقاح اسپرم و تخمک و باروری انسان

فرایند باروری از برهم‌کنش‌های پیچیده‌ای بین تخمک و اسپرم تشکیل می‌شود که بیوشیمی، ایجاد پیوند و  فعال‌سازی گیرنده‌های مولکولی روی سر اسپرم و تخمک را دربرمی‌گیرد. در این مقاله مراحل کامل عمل لقاح زن و مرد اسپرم و تخمک را بررسی می‌کنیم.

مراحل لقاح و باروری

تخمک گذاری

هر ماه یکی از دو تخمدان زن تخمک بالغی را آزاد می‌کند، این فرایند تخمک گذاری نامیده می‌شود. تخمک گذاری دو هفته پس از شروع آخرین قاعدگی رخ می‌دهد.

• شرط لازم باروری و عمل لقاح بالغ بودن تخمک است.
• تخمک بالغ تخمکی است که فرایند میوز را تا مرحله متافاز دوم (M2) پشت سر گذاشته باشد و آماده پذیرش اسپرم باشد.
• اسپرم 23 کروموزم را همراه با خود می‌آورد که مکمل 23 کروموزوم تخمک می‌شود و 46 کروموزم یعنی تعداد لازم و طبیعی کروموزوم در تمام انسان‌ها را به دست می‌دهد.

حرکت کردن در لوله فالوپ

تخمک آزاد شده در لوله فالوپ حرکت می‌کند و در آنجا با یک تک اسپرم بارور می‌شود.

سفر طولانی اسپرم

هنگام انزال، مایع منی شامل 40 تا 150 میلیون اسپرم است. اسپرم‌ها در مجرای تناسلی زن شنا می‌کنند و به سمت لوله‌های فالوپ حرکت می‌کنند. زمانی که اسپرم به تخمک می‌رسد، متغیر است؛ برخی اسپرم‌ها ظرف کمتر از یک ساعت به تخمک می‌رسند، در حالی که برای برخی دیگر این زمان تا چند روز می‌تواند باشد. اسپرم حدود 48 تا 72 ساعت پس از وارد شدن به دستگاه تناسلی زنده می‌ماند. از بین میلیون‌ها اسپرم، تنها چند صد اسپرم به نزدیکی تخمک می‌رسند.

نخستین برهم کنش اسپرم ـ تخمک

در نخستین برهم کنش اسپرم و تخمک، توده‌ای از سلول‌های کومولوس به تخمک آزاد شده از فولیکول تخمدان متصل است. اسپرم باید سلول‌های کومولوس را با استفاده از آنزیم‌های مربوط به سلول‌ها هضم کرده و از آنها عبور کند. سپس، اسپرم به گیرنده‌های مخصوص روی زونا پلوسیدا (پوسته بیرونی تخمک) متصل می‌شود.

نفوذ اسپرم در تخمک

پس از گذر از چند مرحله، اسپرم به پوسته تخمک نفوذ می‌کند و در نهایت به غشاء بیرونی تخمک (اولما) متصل می‌شود که دقیقاً داخل پوسته بیرونی قرار دارد. سپس، سر اسپرم محتویات خود را در مرکز تخمک آزاد می‌کند. اسپرم با خود 23 کروموزوم به همراه دارد که یکی از مهمترین عوامل در فرایند لقاح است.

فرایند لقاح تخمک و اسپرم حدود 24 ساعت طول می‌کشد. سطح تخمک پس از نفوذ اسپرم در آن به گونه‌ای تغییر می‌کند که مانع ورود اسپرم دیگر می‌شود. عمل لقاح آرایش ژنتیکی جنین را کامل می‌کند و از جمله جنسیت آن را تعیین می‌کند.

شروع تقسیم سلولی

فرایند سریع تقسیم سلولی بلافاصله پس از بارور شدن تخمک شروع می‌شود. تخمک بارور شده لوله فالوپ را ترک می‌کند و سه تا چهار روز بعد از عمل لقاح زن و مرد وارد رحم می‌شود. بارداری خارج از رحم یا اکتوپیک عارضه‌ای نادر و پی‌آمد وضعیتی است که تخمک بارور شده به نحو مناسب وارد رحم نمی‌شود. حاملگی خارج از رحم سلامت مادر را به شدت به خطر می‌اندازد.

لانه گزینی

لانه گزینی یک فرایند است که در آن تخمک بارور شده به آندومتر (بافت پوشش دهنده داخل رحم) متصل می‌شود. سلول‌های تخمک بارور شده سپس شروع به تقسیم می‌کنند. برخی از زنان ممکن است در یک یا دو روز نزدیک به لانه گزینی با لکه بینی یا خونریزی خفیف روبرو شوند. پوشش رحم نیز پس از لانه گزینی ضخیم‌تر می‌شود و دهانه رحم با توده‌ای از مخاط بسته می‌شود و تا زمان تولد نوزاد بسته می‌ماند. رشد خوشه‌ای سلول‌ها پس از سه هفته آغاز می‌شود و نخستین سلول‌های عصبی نوزاد تشکیل می‌شود.

هورمون‌های بارداری

هورمونی به نام گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) توسط سلول‌هایی تولید می‌شود که در نهایت جفت را تشکیل می‌دهند. این هورمون یک هفته پس از آبستنی در خون مادر یافت می‌شود و در آزمایش خون یا ادرار بارداری مشخص می‌شود.

شکل‌گیری جنین

پس از لانه گزینی در رحم بعضی از سلول‌ها جفت و بقیه جنین را شکل می‌دهند. ضربان قلب در هفته پنجم بارداری شنیده می‌شود. رویان در حال رشد از هفته هشتم به بعد جنین نامیده می‌شود. قد جنین در هفته هشتم حدود نیم اینچ (1.3 سانتی متر) است و مدام بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود.