اگر کودک قبل از هفته ۳۷ بارداری به دنیا آید، او را می‌توان زودرس دانست. بیشتر نوزادان زودرس پس از هفته سی و دوم به دنیا می‌آیند و اغلب از آنجایی که شانس خوبی برای زنده ماندن و رشد سالم دارند. نوزادانی که نسبتاً زودرس بارداری و در حدود هفته ۳۴ تا ۳۶ به دنیا می‌آیند، معمولاً رشد خوبی خواهند داشت. با این حال، در مقایسه با نوزادانی که به موقع به دنیا می‌آیند، آنها بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلات رشدی دراز مدت هستند.
علت زایمان زودرس چیست؟
بیشتر زایمان‌های زودرس زمانی اتفاق می‌افتند که زایمان بدون پارگی کیسه آب در بارداری شروع شود. با این حال، حدود یک چهارم از زایمان‌های زودرس بصورت القای زودرس یا سزارین برنامه‌ریزی شده‌اند، و به علت عوارض تاثیرگذار بر مادر و فرزند انجام می‌شوند.
زایمان زودرس در حاملگی‌های شامل بیش از یک فرزند بسیار بیشتر شایع است بطوری که خطر آن تا حدود پنجاه درصد می‌باشد. با این حال در حاملگی‌هایی که یک فرزند وجود دارد، توضیحی برای زایمان زودرس وجود ندارد.
هر چند بطوری کلی زایمان زودرس می‌تواند مرتبط با موارد زیر باشد:
- داشتن رحم بسیار پر و کشیده. این وضعیت در صورت بارداری دو قلو یا چند قلو و یا شرایطی مانند وجود بیش از حد مایع آمنیوتیک (پلی هیدرآمنیوس) این اتفاق رخ می‌دهد.
- ضعف دهانه رحم و یا کوتاه بودن طول دهانه رحم. متخصص سونوگرافی می‌تواند در حین سونوگرافی در اواسط بارداری این وضعیت را تشخیص دهد.
- سابقه‌ی زایمان زودرس خود به خودی
- عفونت باکتریایی در کیسه حاوی آب و یا در خود مایع آمنیوتیک
- پارگی زود هنگام کیسه آب
- خونریزی و لکه بینی در بارداری
- وجود برخی اختلالات در رحم
زمان بارداری و سایر عوامل شیوه زندگی نیز در افزایش خطر زایمان زودرس تاثیرگذار می‌باشند. در شرایط زیر خطر زایمان زودرس افزایش پیدا می‌کند:
- فاصله کوتاه بین بارداریها
- عدم پشتیبانی مالی و عاطفی در دوران بارداری
- سیگار کشیدن یا مصرف مواد مخدر، به خصوص کوکائین
- کمبود وزن یا اضافه وزن زیاد
- بارداری در اثر لقاح مصنوعی
علایم زایمان زودرس
انقباض رحم
تغییرات ترشحات واژن
درد یا احساس فشار در لگن یا پا
تغییراتی مانند اسهال
درد پایین کمر
ابریزش
در صورتی که هر کدام از علائم گفته شده را دارید بهتر است تا به یک متخصص زنان خوب در تهران مراجه کنید.
در بیمارستان چه اتفاقی می‌افتد؟
پزشک از شما می‌خواهد توضیح دهید که چه اتفاقی افتاده و آیا قبلاً مشکل مشابهی داشته‌اید. سپس شما را معاینه می‌کنند، این معاینه ممکن است شامل باز کردن و بررسی واژن با استفاده از یک اسپکولوم و یا انجام سونوگرافی باشد. اگر دهانه رحم کوتاه و باز شده و برای زایمان آماده باشد، این موضوع از طریق این معاینات قابل تشخیص است.
در برخی موارد، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که یک آزمایش فیبرونکتین جنینی انجام دهید. این آزمایش برای کنترل پروتئین خاصی که توسط جنین ترشح می‌شود و نشان‌دهنده آمادگی بدن برای زایمان استفاده می‌شود. آزمایش فیبرونکتین جنینی به همراه معاینه طول دهانه رحم، روشی مناسب است تا مشخص شود که آیا انقباضات زودرس یا درد شکم نشان‌دهنده‌ی زایمان زودرس هستند یا فقط یک هشدار اشتباهی محسوب می‌شوند. اما باید توجه داشت که آزمایش‌های فیبرونکتین جنینی در تمام بیمارستان‌ها قابل دسترس نیستند و در بارداری چند قلویی نیز ممکن است موثر نباشند.
اگر درد زایمان شروع شده باشد چه باید کرد؟
اگر در هفته ۲۴ تا ۳۴ بارداری خود باشید، پزشک می‌تواند از تزریق استروئید برای کمک به رشد ریه‌های فرزند تان استفاده کند. این کار خطر ابتلا به برخی مشکلات اولیه در کودک را کاهش می‌دهد. تزریق استروئید اگر فرزند شما ظرف ۲۴ ساعت تا هفت روز پس از تزریق دوز دوم به دنیا بیاید، بسیار موثر است.
مصرف داروهایی به نام توکولیتیکس ممکن است در صورتی که کیسه آب پاره شده باشد زایمان را برای چند روز به تاخیر بیندازند. این داروها می‌توانند انقباضات را برای مدت طولانی سرکوب کنند تا دوره استروئیدها تکمیل شود یا به یک بیمارستان دیگر که دارای بخش مراقبت‌های ویژه است انتقال داده شود. پزشک معمولاً داروی توکولیتیکس را پس از هفته ۳۴ بارداری و یا در صورتی که تشخیص دهد که بهتر است کودک زودتر به دنیا بیاید توصیه نمی‌کند. این در صورتی است که نوزاد به خوبی رشد نکند یا دهانه رحم بیشتر از ۴ سانتی‌متر باز شده باشد و یا اگر مادر به صورت جدی بدحال باشد و یا عفونت رحمی وجود داشته باشد. اگر کیسه‌ی آب پاره شده باشد، ماما یک نمونه ترشح را از مهبل (واژن) برای آزمایش عفونت باکتریایی مانند استرپتوکوک گروه Bمی‌گیرد.
حتی اگر عفونت نداشته باشید، پزشکان به هر حال توصیه می‌کنند که آنتی بیوتیک مصرف کنید. آنتی‌بیوتیک‌ها می توانند به طولانی کردن بارداری و بهبود وضعیت فرزندتان کمک کنند. در صورتی که استرپتوکوک گروه B تشخیص داده شود، آنتی‌بیوتیک‌های داخل وریدی در طول زایمان تجویز می‌شوند تا خطر انتقال آن به فرزند کاهش پیدا کند. پزشک احتمالاً زایمان طبیعی را به شما توصیه می‌کند. هر چند در صورتی که عوارضی مانند خونریزی شدید وجود داشته باشد و یا نوزاد در خطر باشد، پزشک عمل سزارین را توصیه خواهد کرد. همچنین اگر موقعیت کودک بصورت بریچ (ابتدا باسن خارج شود) باشد نیز ممکن است سزارین توصیه شود.
پس از تولد فرزند چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر کودک شما زودرس به دنیا آمده باشد، مراقبت‌های زیر ممکن است لازم باشد:
- بشدت زودرس (27 هفته یا قبل از آن): نوزاد باید در بخش مراقبت‌های ویژه‌ی نوزادان (NICU) نگهداری شود. او نیاز به حفظ حرارت بدن دارد تا از هیپوترمی جلوگیری شود و ممکن است به دستور پزشک دکستروز نیز دریافت کند. علاوه بر این، نوزاد در معرض خطر فشار خون پایین و عفونت است و نیاز به کمک در تنفس دارد.
- خیلی زودرس (28 هفته تا 31 هفته): احتمالاً نوزاد در بخش ویژه مراقبت‌های نوزادان زودرس (SCBU) یا بخش ویژه نوزادان (LNU) نگهداری خواهد شد. او هنوز در خطر ابتلا به هیپوترمی، قند خون پایین و عفونت است و ممکن است نیاز به مراقبت‌های تخصصی‌تر در بخش NICU داشته باشد.
- تقریباً زودرس (32 هفته به 33 هفته): ممکن است مشکلات تنفسی، تغذیه و عفونت داشته باشد که نیاز به مراقبت‌های تخصصی دارد. او ممکن است در بخش مراقبت‌های انتقالی همراه با شما بماند یا به LNU یا SCBU منتقل شود.
- زودرس (34 هفته تا 36 هفته): نوزاد احتمالاً نیازی به درمان خاص ندارد. او ممکن است کوچک به نظر برسد اما می‌تواند همراه با شما به بخش پس از زایمان برده شود و یا در بخش انتقالی پذیرش شود. این وضعیت بستگی به نحوه تغذیه و وجود مشکلات قند خون، فشار خون و یا عفونت دارد یا خیر.
اگر کودک نیاز به مراقبت فوری داشته باشد، ممکن است به طور فوری به بیمارستان منتقل شود. این موقعیت ممکن است برای شما ناخوشایند باشد و نیازمند حمایت زیادی باشید. پس از استقرار وضعیت پایدار کودک، ممکن است او را بیشتر ببینید. همچنین، شما می‌توانید وظایف دیگری را برای مراقبت از کودک خود انجام دهید، از جمله تعویض پوشک، نوازش و صحبت کردن با او. همچنین، می‌توانید کودک خود را در آغوش بگیرید، به او ماساژ دهید و یا او را تغذیه کنید.
پزشکان تمام تلاش خود را برای اطمینان از راحتی کودک انجام می‌دهند. آنها به شما توضیح می‌دهند که آیا اقداماتی مانند احیاء برای نگه داشتن زندهای کودک، بهترین گزینه برای او در کوتاه مدت و بلند مدت است یا خیر. تصمیم‌گیری در این زمینه برای والدین و پزشکان بسیار دشوار است، به همین دلیل دستورالعمل‌های واضحی برای این موارد وجود دارد.
در هر شرایط، فرزند شما نیاز به کمک‌های پزشکی دارد و همچنین به آرامش و راحتی خاصی نیاز دارد که شما و همسرتان می‌توانید به او ببخشید. شیردهی برای تمام کودکان اهمیت دارد، اما برای کودکان زودرس که در معرض خطر عفونت هستند، اهمیت بیشتری دارد. تغذیه با شیر مادر محافظت بیشتری در برابر عفونت و تأمین نیازهای غذایی کودک را فراهم می‌کند. ممکن است کودک به حدی کوچک باشد که نتواند به خوبی نوک سینه را به دهان بگیرد، اما ماما می‌تواند نحوه شیردهی در این شرایط را به شما آموزش دهد. گاهی اوقات کودکان زودرس نیاز به یک لوله تغذیه کوچک دارند که از بینی به معده می‌رود. در این صورت، شیر از طریق لوله پایین می‌رود.
همچنین، زایمانی که قبل از 37 هفته شروع شود، معمولاً از اولین روز قاعدگی 40 هفته طول می‌کشد. به دلیل اینکه قبل از 37 هفته نوزاد ممکن است نارس باشد، زایمان زودرس می‌تواند خطرناک باشد.
