مراقبت از بیماران اسکیزوفرنی در دوران بارداری و هنگام زایمان

اسکیزوفرنی نوعی اختلال مغزی مزمن است که می‌تواند نحوه عملکرد، واکنش، نگرش به دنیای اطراف و حتی تفکر افراد را تحت تاثیر قرار دهد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولا درک متفاوتی از واقعیت دارند. این امر می‌تواند منجر به عدم ارتباط با شرایط واقعی شود. زنانی که سابقه بیماری‌های روان‌پریشی نظیر اسکیزوفرنی را دارند ممکن است از خطرات مرتبط با بارداری و مادرشدن اطلاعات چندانی نداشته باشند. امکان حاملگی سالم برای مادر و کودک در بیماری اسکیزوفرنی غیرممکن نیست اما توصیه می‌شود مادران اسکیزوفرنی تحت معاینه و مراقبت پزشکی منظم باشند. در چنین شرایطی شاید نیاز به مصرف دارو باشد. البته لازم به ذکر است که برخی از داروها دارای عوارض کمتری هستند.

دکتر فاطمه سمامی متخصص زنان در شمال تهران نکات مهمی در خصوص بیماری اسکیزوفرنی در دوران بارداری و مراقبت های لازم را در ادامه بیان خواهند کرد.

علائم اسکیزوفرنی

---

علائم اسکیزوفرنی به سه دسته مثبت، منفی و شناختی تقسیم‌بندی می‌شوند. دو مورد از علائم اصلی اسکیزوفرنی عبارتند از هذیان و توهم. هذیان به تصوراتی که صحت ندارند اما واقعی به نظر می‌رسند، اشاره دارد. برخی افراد تصور می‌کنند که دیگران یا قصد توطئه و آزار آن‌ها را دارند یا درحال تعقیب آن‌ها هستند. برخی دیگر تصور می‌کنند دارای قدرت برتر یا بینش خاصی هستند و یا احساس می‌کنند که افکار آنها تحت کنترل دیگران است. توهم به‌معنای منظور، دیدن، شنیدن، احساس کردن و یا بوییدن چیزهایی است که وجود واقعی ندارند. این احساس هم می‌تواند جالب و هم ترسناک باشد.

سایر علائم اسکیزوفرنی شامل انزوا و جدا شدن از اجتماع به دلیل بدگمانی، مشکل در ساماندهی وظایف روزانه، اختلال در تصمیم گیری به دلیل احساسات خطرناک و ضد و نقیض، عدم توانایی در سامان دهی افکار و بیان جملات خنده دار و اختلال در چرخه خواب و بیداری، تمایل به خواب در طول روز و بیداری در طول شب هستند.

مادران مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است تمایل داشته باشند که در طول بارداری یا شیردهی دارویی مصرف نکنند، اما به دلیل احتمال بازگشت بیماری بهتر است با پزشک مشورت کرده و تمام جوانب را درنظر بگیرند.

تشخیص بارداری در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی

---

تشخیص بارداری در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی می‌تواند مشکلات زیر را در پی داشته باشد:

•  بسیاری از زنان اسکیزوفرنی ممکن است از تغییرات ناشی از بارداری در بدن خود بی‌اطلاع بوده، اهمیتی ندهند و یا متوجه آن نشوند. این افراد ممکن است بارداری را تکذیب کنند. از نظر برخی از این افراد جنین موجود خاص (فرزند خدا و یا شیطان) است.
•  غفلت یا بی‌اهمیتی نسبت به خود حالتی است که در بین افراد اسکیزوفرنی رایج است. بنابراین زنان اسکیزوفرنی ممکن است در طول بارداری به بهداشت و تغذیه خود اهمیت ندهند.
•  طبق گزارش تعدادی از محققان، عوارض و خطرات پیش از زایمان در بین زنان اسکیزوفرنی افزایش یافته است. این مورد بیشتر به دلیل وضعیت اقتصادی و اجتماعی ضعیف است.
•  با وجود محدود بودن اطلاعات اما به نظر می‌رسد که خطرات پیش از تولد در زنان اسکیزوفرنی باردار که همسرشان نیز اسکیزوفرنی است به‌مراتب کمتر است.

زایمان در بیماران اسکیزوفرنی

---

زایمان در زنان اسکیزوفرنی ممکن است با مشکلاتی همراه باشد که عبارتند از:

1. زمان شروع زایمان: به دلیل بروز علائم و رفتارهایی مانند توهم، هذیان و عدم اعتماد به گفته‌های افراد اسکیزوفرنی، زمان شروع زایمان در این افراد غیرقابل تشخیص است.

2. محل زایمان: زایمان در خارج از بیمارستان یا مراکز درمانی و حتی عدم حضور به موقع در بیمارستان برای زایمان و شکایت از درد شکم، یبوست و نفخ در بین اسکیزوفرنی‌ها غیرطبیعی نیست.

3. اشتباه در تشخیص درد زایمان: اسکیزوفرنی‌ها اغلب درد زایمان را با سایر دردها مانند درد اجابت مزاج اشتباه می‌گیرند. خطر زایمان در دستشویی یا در لگن بستر در بین زنان باردار اسکیزوفرنی مشاهده می‌شود.

4. نیاز به بیهوشی: برخی از زنان اسکیزوفرنی ممکن است بدون بیهوشی زایمان کنند، اما برخی دیگر نیاز به داروهای اپیدورال یا تحت بیهوشی عمومی باشند.

5. موقعیت غیرطبیعی جنین: موقعیت غیرطبیعی جنین از شایع‌ترین مواردی است که در زایمان زنان اسکیزوفرنی گزارش شده است. همچنین، سقط جنین، مرگ جنین یا مرگ نوزادان بدون ارتباط به بارداری از رایج‌ترین مواردی است که در بین زنان اسکیزوفرنی مشاهده می‌شود.

مراقبت‌های خاص

---

در طول بارداری بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی به مراقبت‌های خاصی نیاز دارد که به برخی از مراقبت‌های اسکیزوفرنی در دوران بارداری اشاره می‌شود:

•  در موارد حاد و یا هنگامی که بیمار قادر نیست از خودش در جامعه دفاع کند، ممکن است به‌طور متناوب در بیمارستان بستری شود.
•  اگر زنان اسکیزوفرنی باردار در بیمارستان روانپزشکی بستری نشده باشند باید تحت مراقبت ویژه قرار بگیرند.
•  اگر زنان اسکیزوفرنی باردار قبل از زایمان به طور مرتب برای معاینه به پزشک مراجعه نکنند و یا با پزشک همکاری لازم را نداشته باشند حضور مددکار اجتماعی یا پرستار بهداشت عمومی الزامی خواهد بود.
•  باید به بیمار اطمینان داد که هدف از حضور تیم مراقبت، کمک به او و فرزند اوست چرا که این افراد به دلیل توهمات خود ممکن است تصور کنند که پرستار یا مددکار قصد آسیب رساندن به او و فرزندش را دارد.
•  زنانی که دچار روان پریشی حاد هستند متخصص زنان صرفا از طریقسونوگرافی می‌توان تاریخ دقیق زایمان آن‌ها را تشخیص داد. اگر بیمار قابل اعتماد نیست و یا در موقعیت از پیش اخطار قرار دارد بهتر است 1 هفته قبل از زایمان پذیرش شود.
•  بعد از زایمان والدین اسکیزوفرنی نباید بدون مراقبت، آموزش و اطمینان قلبی رها شوند. درصورت لزوم ممکن است نیاز به تجویز دارو باشد.
•  اگر قرار باشد بیمار داروی آرامش‌بخش مصرف نماید برای پیشگیری از افزایش فشار خون میزان مصرف اپیدورال باید تحت کنترل باشد. برای ممانعت از آسپیراسیون، بیهوشی عمومی باید محتاطانه انجام شود.
•  برقراری ارتباط قابل اعتماد با پزشک و همچنین هماهنگی با اعضای تیم مراقبت بهداشت از اهمیت فراوانی برخوردار است.
•  توضیحات درخصوص زایمان و بارداری باید کاملا ساده و قابل درک باشد تا خطر اضطراب در بیمار کمتر شود. هنگامی که بیمار دچار توهم و هذیان است نباید با او بحث و مجادله کرد.

همانطور که قبلا اشاره کردیم اسکیزوفرنی نوعی اختلال روانی مزمن است که به امکانات پزشکی و مراقبت‌های ویژه نیاز دارد.

عوارض ناشی از اسکیزوفرنی در طول بارداری

---

زنان اسکیزوفرنی در طول بارداری و زایمان درمعرض خطر روزافزون ابتلا به برخی از مشکلات حاد هستند. مشکلاتی نظیر مسمومیت حاملگی، زایمان زودرس و مشکلات حاد بارداری و زایمان در بین زنان اسکیزوفرنی به نسبت زنانی که مشکل روانی ندارند دو برابر می‌باشد. انسداد جفتی یا به‌ عبارتی جدا شدن جفت از رحم و شوک سپتیک از مواردی هستند که منجربه القای زایمان و سزارین، انتقال به بخش مراقبت‌های ویژه و حتی انتقال به بیمارستان بعد از ترخیص می‌شوند. سابقا میزان باروری در بین زنان اسکیزوفرنی بسیار کم بود و توجه کمتری به بهداشت باروری آن‌ها می‌شد. اما اخیرا با افزایش میزان باروری در بین آن‌ها پزشکان توجه خود را به بهداشت باروری و نوزادان آن‌ها معطوف می‌کنند. زنان اسکیزوفرنی در مقایسه با زنان دیگر قبل از بارداری بیشتر درمعرض بیماری‌هایی نظیر دیابت (4درصد در مقابل 1درصد)، فشار خون بالای مزمن (4 درصد در مقابل 2 درصد) و لخته شدن خون (2 درصد در مقابل نیم درصد) هستند.

 

شاخص بارداری برای زنان اسکیزوفرنی

---

زنانی که به دلیل اختلالات روانی دارو مصرف می‌کنند و قصد بارداری دارند، بهتر است با پزشک خود در خصوص دستورالعمل‌های اسکیزوفرنی در بارداری مشورت کنند. در این مقاله، به بیان این دستورالعمل‌ها پرداخته شده است.

• اولا، قبل از اقدام به بارداری، در صورت امکان، بهتر است مصرف دارو را ترک کنند. زیرا بسیاری از بیماری‌های روانی بلافاصله بعد از ترک دارو بهبود نمی‌یابند.
• دوما، حداقل یک ماه بین آخرین دارویی که مصرف کردند و زمان بارداری استراحت داشته باشند. این باعث می‌شود تا بدن زمان کافی برای تخلیه داروهای مصرف شده داشته باشد.
• سوما، در طول 3 ماه اول بارداری، با تایید پزشک، تا جایی‌که امکان دارد دارو مصرف نکنند. در این مدت، جنین در حال تکامل است و باید از هرگونه خطراتی محافظت شود.
• چهارما، در صورت مصرف داروهای روانپزشکی، توصیه می‌شود داروهای شرکت‌های قدیمی و معتبر را تهیه کنید. این داروها معمولا از مواد اولیه با کیفیت استفاده می‌کنند و به عنوان یک راهکار امن و موثر برای افرادی که به دارو نیاز دارند، معرفی می‌شوند.

در نهایت، با توجه به مشکلاتی که اختلالات روانی ممکن است باعث شود، بهتر است که زنانی که به دلیل اختلالات روانی دارو مصرف می‌کنند و قصد بارداری دارند، با پزشک خود مشورت کنند و تمام جوانب را در نظر بگیرند.

خطر دارو در بارداری

---

مصرف داروهای اسکیزوفرنی کمک می‌کند تا بیمار از مواردی که در این قسمت معرفی می‌کنیم اجتناب نماید:

•  نداشتن مراقبت‌های مناسب قبل از زایمان که برای مادر و کودک بدنیا نیامده اهمیت دارد.
•  نداشتن تغذیه کافی در طول بارداری
•  مصرف دارو یا مکمل بدون آگاهی از عوارض منفی آن روی کودک
•  مصرف الکل، مواد مخدر یا موارد مضر دیگر

بسیاری از بیماران اسکیزوفرنی در بارداری ممکن است نگران تاثیر دارو بر سلامت کودک در طول بارداری باشند. در چنین شرایطی مشاوره با پزشک موجب آسودگی خاطر بیمار خواهد شد. درصورت مصرف داروهای درمانی اسکیزوفرنی و یا داروهایی که برای مقابله با عوارض جانبی داروهای اسکیزوفرنی استفاده می‌شوند بهتر است با متخصص زنان خود در میان گذاشته شود. و به طور کلی به‌محض اطلاع از بارداری باید با پزشک درمیان گذاشت.